ΥΠΠΟ: Συνέντευξη τύπου για τις ανασκαφές στον Τύμβο Καστά

Περιστέρη: Δεν αποκλείεται να υπάρχουν και άλλοι τάφοι

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τα ευρήματα στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης δόθηκαν στη δημοσιότητα, κατά τη σημερινή συνέντευξη τύπου που έλαβε χώρα στο κατάμεστο αμφιθέατρο του υπουργείου Πολιτισμού, παρουσία του υπουργού Πολιτισμού, Κώστα Τασούλα. Τη συνέντευξη παρακολούθησε και πλήθος δημοσιογράφων από διεθνή μέσα ενημέρωσης.

Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν οι:

- Κ. Περιστέρη, επικεφαλής της ανασκαφής και προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, με θέμα: «Ανασκαφική έρευνα Ταφικού Μνημείου Τύμβου Καστά Αμφίπολης (2012-2014)».
- Μιχ. Λεφαντζής, αρχιτέκτονας, με θέμα: «Η σχέση του Λέοντος με τον Τύμβο της Αμφίπολης: Αρχιτεκτονικές και οικοδομικές προσεγγίσεις».
- Δημ. Εγγλέζος, πολιτικός μηχανικός, με θέμα: «Ο ρόλος του πολιτικού μηχανικού κατά την αποκάλυψη του Ταφικού Μνημείου στον Τύμβο Καστά: Παρουσίαση προσωρινών στερεωτικών εργασιών και αναλύσεις για την ερμηνεία και τον έλεγχο ιστορικών υποθέσεων».

Την εκδήλωση συντόνισαν ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλης Λαμπρινουδάκης και ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, αρχαιολόγος, Νίκος Σταμπουλίδης.

Κατά την έναρξη της εκδήλωσης, ο αρχαιολόγος Bασίλειος Λαμπρινουδάκης χαρακτήρισε το μνημείο της Aμφίπολης "λαμπρή ψηφίδα στην ιστορία της Eλλάδας" και σημείωσε πως «πρόκειται για εξαιρετικής σημασίας μνημείο. Πάντα υπάρχουν εκπλήξεις, αλλά για την ώρα είναι μοναδικό. Είναι θετικό ότι το υπουργείο έδωσε ιδιαίτερη σημασία σε αυτό το μνημείο και ο κόσμος έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι θετικό και ιδιαίτερα σήμερα το γεγονός ότι φτάνουμε στο τέλος της διαδικασίας», όπως ανέφερε. "Από δω και πέρα αρχίζει η έρευνα. Τα δεδομένα της ανασκαφής μας οδηγούν να ερευνήσουμε για το ποια θα είναι τα θεμελιωμένα επιστημονικά συμπεράσματα. Ένα είναι σίγουρο: το μνημείο αυτό θα είναι μία λαμπρή ψηφίδα στην ιστορία της Ελλάδας", κατέληξε.

Στη συνέχεια, ο καθηγητής Nικόλαος Σταμπολίδης σημείωσε πως «θα πρέπει κανείς όπως και στη ζωή ποτέ να μη λέει ποτέ. Η επιστήμη είναι κάτι διαφορετικό. Πρέπει να πουν αυτοί που ερεύνησαν το μνημείο, ότι απόψεις έχουν, να δείξουν τη μέθοδό τους, να πουν τα πρώτα τους αποτελέσματα. Αν δεν δεις και δεν πιάσεις ο ίδιος ένα μνημείο δεν είναι εύκολο να πεις περί τίνος πρόκειται. Θεωρώ ότι η σημερινή σύναξη είναι πάρα πολύ σημαντική γιατί είναι η απαρχή της αλυσίδας των επιστημονικών συμπερασμάτων που θα μας πουν οι ανασκαφείς και οι συνεργάτες τους και θα ξεκινήσει ένας ατέρμων διάλογος όπως γίνεται σε όλα τα επιστημονικά μεγάλα επιτεύγματα».

Κατόπιν, ο λόγος δόθηκε στην Kατερίνα Περιστέρη, για να παρουσιάσει τις ανασκαφές στον τύμβο Καστά από το 2012 και όπως εξελίχθηκε το 2014. 

«Ξεκινήσαμε το 2012, μια μικρή ομάδα με πολύ μεράκι και όρεξη για να δούμε τί συμβαίνει στον λόφο μυστήριο. Ήταν αφημένος για χρόνια, δεν πίστευαν πως είχε να δώσει άλλα πράγματα. Αυτό ήταν ένα έναυσμα για να δούμε τί πραγματικά γίνεται. Οι κάτοικοι μιλούσαν για τον «τάφο της Βασίλισσας». Σκεφτείτε, όμως, ότι πάντα κάτι έχουν να πουν όσα ακούγονται σε έναν τόπο. Ελπίζαμε να οριοθετήσουμε τον τύμβο γιατί δεν ήταν στρογγυλός μετά από όλα αυτά τα χρόνια και τις ανασκαφές», είπε η κ. Περιστέρη, η οποία στη συνέχεια έδωσε λεπτομερείς πληροφορίες για τα ευρήματα, τονίζοντας πως «το πιο δύσκολο κομμάτι τώρα αρχίζει». 

H κ. Περιστέρη άρχισε την ομιλία της από τις ανασκαφές του 2012, 2013, οι οποίες διερεύνησαν τον περίβολο των 497 μέτρων περιμέτρου και 158,4 μ. διαμέτρου. Παρουσίασε βήμα-βήμα και τις ανασκαφές του 2014 και την αποκάλυψη του τάφου.
Κατέληξε λέγοντας ότι ο κιβωτιόσχημος τάφος στο βάθος του τρίτου θαλάμου έφτανε στα 8.9 μέτρα από τον θόλο. Σε αυτόν είχαν παρέμβει, όπως είπε, βάναυσες χείρες. «Προς το παρόν δεν γνωρίζουμε ποιος ή ποια είναι ο νεκρός», πρόσθεσε.

Για τα περιστατικά τυμβωρυχίας

Η επικεφαλής των ανασκαφών ανέφερε πως στον χώρο της Αμφίπολης οργίαζε η αρχαιοκαπηλία, ενώ αρχικά ο περίβολος μπροστά από τα σκαλοπάτια ήταν ανοιχτός και μετά τον έκλεισαν. «Άρα ο τύμβος ήταν κάποτε επισκέψιμος», δήλωσε.

Σε άλλο σημείο, ο αρχιτέκτονας Mιχάλης Λεφαντζής ανέφερε πως χίλια και πλέον μέλη από τη βάση του λέοντος και τον περίβολο εντοπίσθηκαν, το 1916, διάσπαρτα. Ανάμεσά τους 11 κομμάτια του γλυπτού του λέοντος, σε φράγματα. Έμειναν εκεί μετά από αποτυχημένη προσπάθεια Βρετανών να τα μεταφέρουν στη χώρα τους. 

Ο κος Λεφαντζής αποκάλυψε ακόμα ότι κάτοικοι της περιοχής επιστρέφουν κρυφά κομμάτια από τον περίβολο, τα οποία κρατούσαν στα σπίτι τους! «Ξαφνικά αυξάνεται ο αριθμός των αρχαιολογικών ευρημάτων, ως δια μαγείας», λέει ο κος Λεφαντζής.

Ακόμη, σημείωσε ότι οι Χριστιανοί των πρωτοχριστιανικών χρόνων δεν πλησίασαν τον τάφο, όπως συνέβη σε άλλα αρχαία μνημεία.

Ο περίβολος
Ο αρχιτέκτονας κατόπιν αναφέρθηκε στον περίβολο, ο οποίος σε κάτοψη, εμφανίζεται ως κυκλικός, στο χώρο όμως είναι ελλειψοειδής, με δύο κέντρα και κλίση από βορρά προς νότο, διότι έπρεπε, όπως εξήγησε, ακόμη και αυτός να έχει ρύση: «Υπάρχει σχέση χρυσής τομής ανάμεσα στα μέλη του περιβόλου και σε εκείνα του Λέοντα» αναφέρει ο αρχιτέκτονας, επομένως, κατά τον κ. Λεφαντζή, υπάρχει ταύτιση του μνημείου με το λιοντάρι.

Επιπροσθέτως, βρέθηκε αντίβαρο, αλλά και πέδιλα έδρασης ρωμαϊκού γερανού, γεγονός που καταδεικνύει ότι χρησιμοποιήθηκε το μηχάνημα από τους ρωμαίους για να αποξηλώσουν το μαρμάρινο υλικό του περιβόλου, να το μεταφέρουν και να το επαναχρησιμοποιούν σε άλλα έργα. Βρέθηκαν, μάλιστα, και ίχνη ράμπας που υποδηλώνουν χρήση του γερανού.
Όσο για το υλικό, φαίνεται ότι χρησιμοποιείται κατ' επανάληψη μέχρι τον 5ο-6ο αιώνα.

Τεκτονικά γράμματα
Ακόμη ανέφερε ότι βρέθηκαν τεκτονικά γράμματα -ένα «Ε» και ένα «Α»- στον περίβολο, τα οποία βρίσκονταν εκεί από την κατασκευή του, δηλαδή από τα τέλη του 10ου αιώνα, ενώ ειδικά το «Ε»- όπως σημείωσε- είναι χαρακτηριστικό της εποχής. Ο ίδιος τόνισε ότι έχει διαπιστωθεί με σαφήνεια πως το άγαλμα του Λέοντα της Αμφίπολης κοιτούσε νοτιοανατολικά. Τα γράμματα στα ορύγματα, όπως σημείωσαν τα μέλη της ομάδας, δεν παραπέμπουν σε ονόματα. Είναι τεκτονικά και έχουν σχέση με οικοδομικές εργασίες την εποχή του τάφου.

Για την καταστροφή του προσώπου της Καρυάτιδας

Αναφερόμενη στις περιπτώσεις βανδαλισμών και τυμβωρυχίας, η κα Περιστέρη αναφέρθηκε συγκεκριμένα στο ζήτημα του προσώπου της δεξιάς Καρυάτιδας που έχει καταστραφεί.

Η επικεφαλής της ανασκαφής παρουσίασε φωτογραφία από μια μαρμάρινη δοκό του επιστυλίου που βρέθηκε στο έδαφος του τάφου.

Η δοκός αυτή του επιστυλίου, αυτού που βρισκόταν πάνω από τις Καρυάτιδες, πέφτοντας, κατέστρεψε το κεφάλι της μίας οδηγώντας έτσι την ανασκαφική ομάδα στο συμπέρασμα ότι η εκδοχή περί βανδαλισμού του συγκεκριμένου αγάλματος αποκλείεται.

Για την ταυτότητα του νεκρού 

Στις ερωτήσεις αναφορικά με την ταυτότητα του νεκρού, η κα Περιστέρη δήλωσε: «Υπάρχουν μαρτυρίες από το παρελθόν ότι υπήρχε η πρόθεση του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την δημιουργία ενός μεγάλου μνημείου. Η Αμφίπολη ήταν ένα πολύ σημαντικό κέντρο (...) Μέσα στον τύμβο υπήρχε μια σημαντική προσωπικότητα, αλλιώς δεν θα έστηναν το λιοντάρι στην κορυφή».

Σχολιάζοντας παλιότερη δήλωσή της πως στην Αμφίπολη είναι θαμμένος Μακεδόνας στρατηγός, τόνισε: «Με ένα λιοντάρι στην κορυφή και ένα τέτοιο τεράστιο μνημείο θα μπορούσε να είναι στρατηγός είχα πει όταν με είχατε ρωτήσει, παλιότερα. Όταν βρέθηκε ο σκελετός, δεν θα μπορούσε ποτέ ένας αρχαιολόγος να πει αν είναι άνδρας ή γυναίκα. Βρέθηκε σε άσχημη κατάσταση. Εγώ μιλώ με βάση το ίδιο το μνημείο. Είπα ότι όταν υπάρχει ένα λιοντάρι στην κορυφή θα μπορούσε να είναι στρατηγός. Δεν απαντώ σε θεωρίες συνωμοσίας ότι εκεί είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος», απάντησε η κ. Περιστέρη, ενώ όταν ρωτήθηκε για το ενδεχόμενο να είναι θαμμένος στον τάφο κάποιος από τη βασιλική οικογένεια των Τημενιδών απάντησε πως «δεν συζητάμε ονόματα». 

Η Κατερίνα Περιστέρη απάντησε αινιγματικά στην ερώτηση αν ήταν μόνο ένας ο νεκρός της Αμφίπολης. Είπε «αυτόν βρήκαμε», ενώ ερωτώμενη αν ο νεκρός είναι μέλος της οικογένειας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είπε πως τίποτα δεν αποκλείεται και δεν μπορεί κανείς να πει τίποτα με σιγουριά. 

Κινητά ευρήματα

Το νέο στοιχείο που παρουσιάστηκε σήμερα είναι πως ενώ στον κυρίως θάλαμο δεν βρέθηκαν καθόλου κτερίσματα, στους άλλους χώρους ήρθαν στο φως ευρήματα, όπως νομίσματα με το πορτραίτο του Μ. Αλεξάνδρου, άλλα του 2ου αιώνα π.Χ και άλλα του 3ου μ.Χ., τα οποία περνούν από τις διαδικασίες καθαρισμού και συντήρησης και θα παρουσιαστούν.
Παρ' όλ' αυτά, η επικεφαλής των ανασκαφών Κατερίνα Περιστέρη, δήλωσε ότι "αυτά τα νομίσματα ήταν πολύ κοινά και θα μπορούσαν να βρεθούν παντού", προσθέτοντας ότι το θέμα είναι στη φάση της επεξεργασίας.
Επίσης, υπάρχει αρκετό υλικό κεραμικής που θα μελετηθεί, σύμφωνα με δήλωση της κας Περιστέρη.
Σ' αυτά συγκαταλέγονται μελαμβαφή αγγεία (που ίσως κατεβάζουν τη χρονολόγηση του μνημείου, όπως είπε η Τζένη Βελένη).

Για τον σκελετό

Αν και αρχικά η κα. Περιστέρη αρνούνταν να δώσει φωτογραφίες του σκελετού, αυτό έγινε κατόπιν πιέσεων των δημοσιογράφων. Η αρχαιολόγος διευκρίνισε πως ο σκελετός φωτογραφήθηκε με χώματα καθώς ήταν «διαταραγμένος» από τυμβωρύχους και έτσι έπρεπε η μεταφορά του να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή. Κατά την άποψή της, επί του παρόντος η δημοσίευση φωτογραφιών δεν έχει νόημα: «Όταν ο σκελετός βρίσκεται σε τέτοιες συνθήκες παίρνουμε όλα τα μέτρα προστασίας, μαζί με τα χώματα, ώστε ο ανθρωπολόγος να μπορέσει να κάνει την έρευνα», απάντησε η κα Περιστέρη στις επίμονες ερωτήσεις δημοσιογράφων για τον σκελετό.

Έπειτα από συνεχείς ερωτήσεις δημοσιογράφων για τον σκελετό που βρέθηκε στο ταφικό μνημείο της Αμφίπολης, η γενική γραμματέας του υπουργείου, κα Λίνα Μενδώνη, λέγοντας: «επειδή έχω εκνευριστεί και με τις ερωτήσεις αλλά και με τις απαντήσεις», ανέφερε πως το κρανίο βρέθηκε σε απόσταση από το ταφικό όρυγμα, η κάτω γνάθος ήταν εκτός ορύγματος και το μεγαλύτερο μέρος του βρέθηκε εντός του ορύγματος. Ο σκελετός έχει πληρότητα σχεδόν 100% και η λεκάνη ήταν σε τόσο αποσπασματική κατάσταση, διαμελισμένη λόγω πτώσης λίθων, ώστε να μη μπορεί να αναγνωριστεί το φύλο του νεκρού. Επίσης, βρέθηκαν πλευρά, πόδια και άκρα.

Η ομάδα ανθρωπολόγων που θα ασχοληθεί με τον σκελετό, δεν έχει ακόμα αποφασισθεί, είπε η κ. Περιστέρη. Όσο για τη γεωφυσική διασκόπηση, εκτιμάται ότι θα υπάρχουν αποτελέσματα σε δυο με τρεις μήνες.

Για τα έργα υποστήλωσης και τον κίνδυνο κατάρρευσης 

«Τεχνικό έργο με εκσκαφή και επίχωση (cut and cover)» χαρακτηρίζει στην τεχνική ορολογία το μνημείο, ο πολιτικός μηχανικός κ. Δημήτρης Εγγλέζος που εξήγησε πώς υποστηλώθηκε και σε τί κατάσταση βρισκόταν ο Τύμβος Καστά.

«Με απλά λόγια, με ένα μικρό σφάλμα ή καθυστέρηση, το πιο σημαντικό μέρος του μνημείου θα μπορούσε να έχει καταρρεύσει και να ξαναθαφτεί στο χώμα για δεύτερη φορά, ενδεχομένως καταπλακώνοντας και σημερινά θύματα, αναφέρει ο πολιτικός μηχανικός που ήταν υπεύθυνος για την υποστήλωση του μνημείου», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Έγιναν παρεμβάσεις και υποστυλώσεις, προκειμένου να μην κινδυνεύσει. Η υποστύλωση ήταν παθητική, δηλαδή δεν δημιουργούσε εντάσεις και έγινε με ζωροδικτύωμα, σωληνώσεις και ξύλινα στοιχεία. Ειδικά στον κυρίως ταφικό θάλαμο, όπου η κατάσταση ήταν οριακή, έπεσαν «δέκα τεμάχια σχετικά μεγάλου όγκου». 

Ο ομιλητής είπε ακόμη οτι η κατασκευή του ταφικού ορύγματος έγινε πριν από την κατασκευή του τάφου. Ο σεισμός του εβδόμου αιώνα μ.Χ. επέφερε, όπως είπε, μικρή καταπόνηση. Αντίθετα, υπήρξε καταπόνηση απο αποθέσεις προηγούμενων ανασκαφών, όπως είπε. Τέλος, ως προς το αν πλημμύρα επέφερε κατάχωση, απάντησε αρνητικά.

Χωρίς εθελοντές η ανασκαφή
Λόγω κόπωσης, μάλλον, λέει η κα Μενδώνη, η κα Περιστέρη αναφέρθηκε σε εθελοντές, ενώ στην ουσία επρόκειτο μόνο για μία και μόνη συνεργάτιδά της. Η γ.γ. του ΥΠΠΟ διέψευσε ότι υπάρχει ζήτημα εθελοντών στην ανασκαφή. Το συνεργείο απαρτίστηκε από μόνιμους εργατοτεχνίτες του ΥΠΠΟ, τόνισε.

Η κα Μενδώνη είπε ακόμα ότι για το τυπικό του πράγματος, έχει εδώ και δύο μήνες ζητήσει από την κα Περιστέρη να ετοιμάσει τον φάκελο ώστε η ανασκαφή στον Τύμβο Καστά να χαρακτηριστεί ως συστηματική, καθώς επί του παρόντος θεωρείται σωστική. Όμως, ύστερα από την αποκάλυψη των πρώτων αγαλμάτων, ήταν απολύτως δικαιολογημένη, ούτως ή άλλως, η σωστική επιχείρηση, συμπλήρωσε.

Τέλος, η κυρία Μενδώνη ανέφερε ότι ακόμη και οι λάμπες που χρησιμοποιήθηκαν στην ανασκαφή ήταν τύπου ορυχείου, λόγω των ειδικών συνθηκών στον Τύμβο Καστά. Γι' αυτό και ενεπλάκη η Εγνατία ΑΕ, κατόπιν πρόσκλησης της κας Μενδώνη, ενώ τόνισε ότι η Εγνατία ΑΕ δεν είναι ιδιωτική εταιρία.

Η δημοσιότητα που δόθηκε
Τέλος, η αρχαιολόγος ρωτήθηκε και για το θέμα της επικοινωνιακής διαχείρισης της ανασκαφής αλλά και για την επίσκεψη του Πρωθυπουργού κ. Αντώνη Σαμαρά.
Η κα Περιστέρη απάντησε ότι το κέρδος του μνημείου απ’ όλα αυτά ήταν ότι σώθηκε από τυχόν αρχαιοκάπηλους, αφού η αρχαιοκαπηλία οργιάζει στην περιοχή. «Οποιοσδήποτε πρωθυπουργός να ήταν, όχι μόνο ο κ. Σαμαράς θα είχε ασχοληθεί. Βοήθησε στο να ληφθούν μέτρα ασφαλείας. Έχουμε φύλαξη με όπλα την νύχτα. Εμείς δεν θα μπορούσαμε να έχουμε τόση ασφάλεια». Σε διαφορετική περίπτωση, όπως πρόσθεσε «πρώτα θα πήγαιναν οι αρχαιοκάπηλοι και μετά εμείς. Νομίζετε ότι φτάνουν λίγοι φύλακες αρχαιοτήτων; Δεν θα μπορούσαμε από την αστυνομία να έχουμε τόση προστασία».

Για το μέλλον των ανασκαφών

Αναφορικά με τις ανασκαφές, η κ. Περιστέρη δήλωσε «τί να πρωτοπρολάβουμε να κάνουμε; Τώρα τελείωσε η ανασκαφή. Θέλουμε το χρόνο μας για να κάνουμε σωστά τις ενέργειες που ακολουθούν. Τελειώσαμε την ανασκαφή στον τύμβο Καστά, υπάρχουν όμως πολλά πράγματα που έχουμε να κάνουμε γύρο από τον περίβολο» προσθέτοντας ότι ελπίζουν, του χρόνου να συνεχίσουν σε άλλο σημείο. 

Η γεωσκόπηση που γίνεται θα δείξει αν υπάρχουν κι άλλοι τάφοι στην Αμφίπολη, είπε η Κατερίνα Περιστέρη που εμφανίστηκε βέβαια πως «σίγουρα θα υπάρχουν κι άλλα πράγματα».