Ενδείξεις ότι μέσα στα τοιχώματα του λατρευτικού/ταφικού κτίσματος μπορεί να έχουν κρύψει οι Αρχαίοι αντικείμενα και από μέταλλο, που να συνδέονται με την ταυτότητα του νεκρού ή των νεκρών

Στα ίχνη μιας σημαντικής ανακάλυψης για την αποκρυπτογράφηση των μυστικών που ακόμα κρύβει ο Τύμβος της Αμφίπολης βρίσκονται οι ανασκαφείς του. Νέα διάσταση δίνουν στην ανασκαφική έρευνα ενδείξεις ότι μέσα σε κρύπτη μπορεί να βρίσκονται παντός είδους αντικείμενα, κτερίσματα ή κάποιο υλικό που να συνδέεται με τον χαρακτήρα του μνημείου και την ταυτότητα του νεκρού ή των νεκρών! Όλα δείχνουν ότι υπάρχουν σημεία με αποκρύψεις, εν είδει κεκαλυμμένων εσοχών, οι οποίες επενδύθηκαν από τους αρχαίους κατασκευαστές με λίθους ή μάρμαρο ώστε να μην είναι διακριτές.

Σύμφωνα με πληροφορίες, πυκνώνουν οι ενδείξεις ότι στο εσωτερικό του μνημείου κοιλώματα μη εμφανή, πίσω από αρχιτεκτονικά μέλη, μπορεί να περιέχουν ακόμα και αντικείμενα από μέταλλο! Ο εντοπισμός «κενών» ή κούφιων τμημάτων σε τοίχους δίνει το λάκτισμα για διερεύνηση που μπορεί να επιφυλάσσει εκπλήξεις. Το γεγονός ότι από την ανασκαφή του μνημείου δεν έχουν προκύψει ούτε πολλά ούτε ιδιαιτέρως εντυπωσιακά κινητά ευρήματα είχε προβληματίσει, ακόμα και αν θεωρείται δεδομένο ότι το μνημείο έχει συληθεί. Έτσι, αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον η προοπτική ανεύρεσης κρυμμένων.

Ύστερα από τη συστηματική μελέτη των αρχαιολογικών και αρχιτεκτονικών δεδομένων, η ανασκαφική ομάδα δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα σε στοιχεία που προέκυψαν στον πρώτο θάλαμο του μνημείου. Από την έρευνά του, ο υπεύθυνος για την ανασκαφή αρχιτέκτονας κ. Μιχάλης Λεφαντζής διαπίστωσε ότι κάτω από το επιστύλιο στο οποίο βρίσκονται οι σφίγγες υπήρχαν αρχικώς στύλοι (πεσσοί) μαρμάρινοι. Στη συνέχεια οι στύλοι ενσωματώθηκαν σε έναν τοίχο με επίχρισμα, που μιμείται τους ορθοστάτες. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν ψευδότοιχο.

Ιδιαίτερη σημασία έχει ότι ολοκληρώθηκε η γεωφυσική διασκόπηση σε όλο τον τυμβοποιημένο Λόφο Καστά όπου μέσω ηλεκτρικών τομογραφιών εντοπίστηκαν κάτω από το έδαφος περισσότερες των τριών δομές, οι οποίες πιθανόν να αφορούν σε θαμμένες αρχαίες κατασκευές. Παράλληλα έγιναν μετρήσεις και εκτός Τύμβου, στη νότια πλευρά του μνημείου. 

Ραντάρ για σκανάρισμα στο εσωτερικό του μνημείου 

«Κλειδί» για τις εξελίξεις αποτελεί και η έρευνα των γεωφυσικών οι οποίοι συνεργάζονται με την επικεφαλής της ανασκαφής στον Τύμβο της Αμφίπολης κυρία Κατερίνα Περιστέρη και τον αρχιτέκτονα της ανασκαφής κ. Λεφαντζή. Είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον ότι η επιστημονική ομάδα για τις γεωφυσικές έρευνες στον τυμβοποιημένο Λόφο Καστά, με επικεφαλής τον καθηγητή Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ κ. Γρηγόρη Τσόκα, έχει προχωρήσει σε ειδικό σκανάρισμα μέσα στο ταφικό/λατρευτικό κτίσμα.

Οι ειδικοί σάρωσαν με ραντάρ τους τοίχους στο εσωτερικό του μνημείου. Τα στοιχεία που έχουν συλλέξει θα δώσουν απαντήσεις για το αν είναι ή όχι ισχυρές οι ενδείξεις, από τη μια για ύπαρξη κενών εντός των τοίχων και από την άλλη για ρωγματώσεις ο εντοπισμός των οποίων θα βοηθήσει στη λήψη μέτρων για την προστασία του μνημείου και τη σωστότερη στήριξή του. 

Οταν «Το Βήμα» ρώτησε τον κ. Τσόκα αν έχει καταλήξει σε απαντήσεις αναφορικά με «κενά» μέσα σε  τοίχο, απάντησε: «Προς το παρόν επεξεργαζόμαστε τα στοιχεία. Χρειάζεται ανάλυση των δεδομένων για να πούμε οτιδήποτε».

Οπως μας εξήγησε: «Χρησιμοποιήσαμε την κλασική μέθοδο του ραντάρ, την οποία εξελίσσουμε, για να εντοπίσουμε μέσα στους τοίχους τυχόν κενά ή και ρωγματώσεις. Βρισκόμαστε στο στάδιο της επεξεργασίας». Δεν έδωσε περισσότερες πληροφορίες όταν επίμονα τον ρωτήσαμε για κάποιο στοιχείο που να συνηγορεί, έστω ως ένδειξη, για κενούς χώρους πίσω από τοίχους ή και με περιεχόμενο. «Έχουμε τις μετρήσεις. Θέλουμε να κάνουμε περαιτέρω επεξεργασία. Δεν ξέρω ακόμα». Πρόσθεσε δε χαριτολογώντας: «Ξέρετε τα στοιχεία είναι... ατίθασα. Δεν μπορείς να πεις κάτι προτού ολοκληρωθεί η επεξεργασία τους», σημείωσε ο κ. Τσόκας.

Πάντως, στην περίπτωση που οι επιστήμονες υποδείξουν κάποιο σημείο σημαντικού ενδιαφέροντος θα πρέπει να καθορισθεί η διαδικασία για να γίνει επέμβαση διάνοιξης από ειδικούς καθώς η αποκάλυψη κάποιου «κούφιου τοίχου» και του περιεχομένου του μπορεί να βοηθήσει την αρχαιολογική έρευνα. Μεταξύ άλλων ο τρόπος κατασκευής του και στοιχεία για τον χρόνο που η «κρύπτη», εφόσον υπάρχει, φτιάχτηκε (κατά τον χρόνο κατασκευής του αρχικού συνόλου ή κατά το στάδιο μετασκευής του) θα δώσουν πιθανόν απαντήσεις για το χαρακτήρα του μνημείου, τον ρόλο του και τη σύνδεσή του με τον τύμβο και τους νεκρούς του.

Αναφορικά με τη μέθοδο του ραντάρ που χρησιμοποιήθηκε για τη διερεύνηση στο εσωτερικό  του μνημείου και στους τοίχους του, ο κ. Τσόκας επεσήμανε στο «Βήμα» ότι «την ίδια μέθοδο χρησιμοποιήσαμε για τους τοίχους στο Επταπύργιο και τους τοίχους της Παναγίας των Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη». Αξίζει να σημειώσουμε ότι το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής Ερευνας του ΑΠΘ, στο οποίο προΐσταται ο κ. Τσόκας, έχει υλοποιήσει ανάλογη έρευνα στο Ευπαλίνειο Ορυγμα, το περίφημο υδραγωγείο της αρχαίας πόλης Σάμου και ένα  από τα μεγαλύτερα τεχνικά έργα της αρχαιότητας (σήραγγα μήκους 1.036 μ.). Εκεί εντοπίστηκαν ρωγματώσεις, τμήματα με αυξημένη υγρασία, ενώ επετεύχθη και η μέτρηση του πάχους της επένδυσης της σήραγγας.

Μια είδηση με σημασία είναι ότι η ομάδα Τσόκα ολοκλήρωσε τη γεωφυσική διασκόπηση στον τυμβοποιημένο Λόφο Καστά, ώστε να διερευνηθούν τυχόν ανθρωπογενείς κατασκευές κάτω από το έδαφος. Τον κάλυψε πλήρως με τη μέθοδο της ηλεκτρικής τομογραφίας, που διαμορφώθηκε με καινοτομίες λόγω του μεγέθους του τύμβου από το Εργαστήριο Γεωφυσικής του ΑΠΘ. Παράλληλα, όμως, πραγματοποίησε μετρήσεις και σε μεγάλο μέρος της νότιας πλευράς του, εκτός του τύμβου. «Ψάχνουμε να δούμε τι άλλα κτίσματα συνοδά υπήρχαν, με δεδομένο ότι το μνημείο που έχει ήδη ανασκαφεί δεν θα μπορούσε να είναι μόνο του εκεί, χωρίς άλλα που να το συνοδεύουν», παρατηρεί ο κ. Τσόκας.

Νέα στοιχεία για άλλα μνημεία εντός και εκτός τύμβου

Είναι γνωστό, με  βάση τις επιστημονικές ανακοινώσεις που έχει κάνει ο κ. Τσόκας μέχρι το τέλος του 2016, ότι έχουν εντοπιστεί δύο σημεία ενδιαφέροντος επάνω στον τύμβο, με πιθανή εκεί την ύπαρξη ανθρωπογενών κατασκευών, ένα δυτικά και ένα βορειοανατολικά. Στα δύο αυτά σημεία, επί του τύμβου, τα οποία ανέδειξαν οι γεωφυσικές έρευνες το 2015 πρέπει να γίνει ανασκαφή για να δώσει απαντήσεις η σκαπάνη περί τίνος πρόκειται.

Ομως τώρα προκύπτουν και νέα στοιχεία καθώς, όπως λέει στο «Βήμα» ο κ. Τσόκας: «Η γεωφυσική έρευνα έχει εντοπίσει κι άλλα σημεία, όπου πιθανόν να υπάρχουν μνημεία, επάνω στον τύμβο, βόρεια και ανατολικά από το ανασκαφέν μνημείο». Επίσης, εκτός τύμβου, σε χωράφι με αμυγδαλιές έχουν εντοπισθεί ενδιαφέροντα σημεία εξηγεί. Η γεωφυσική έρευνα, εκτός τύμβου έγινε στον χώρο που εκτείνεται μπροστά από την είσοδο του ήδη ανασκαφέντος μνημείου, στο χωράφι που βλέπει κάποιος όταν έχει την πλάτη στη θόλο και κοιτά προς την Αμφίπολη...

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο κ. Τσόκας ασχολείται 35 χρόνια με γεωφυσικές έρευνες, χρησιμοποιώντας καινοτόμες τομογραφικές τεχνικές, για εντοπισμό και χαρτογράφηση θαμμένων αρχαιοτήτων, όπως μνημείων μέσα σε τύμβους, ή άλλων αρχαιολογικών λειψάνων κάτω από το έδαφος κ.ά.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο αρχαιολογικό συνέδριο στη Θεσσαλονίκη (9-11 Μαρτίου 2017) η επιστημονική ομάδα του τομέα Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής στο ΑΠΘ που αποτελείται από τους καθηγητές κ.κ. Γρηγόρη Τσόκα και Παναγιώτη Τσούρλο και τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Γεώργιο Βαργεμέζη είχε προγραμματισμένη ανακοίνωση σχετικά με  τη μεθοδολογία των πολυετών ερευνών της στη Βόρεια Ελλάδα. Ο τίτλος της είναι «Γεωφυσική διασκόπηση αρχαιολογικών χώρων στη Μακεδονία και τη Θράκη στη δεκαετία 2007-2016: βασική έρευνα και εφαρμογές».

Ο μακεδόνας στρατηγός, οι χρησμοί και η ιέρεια

Τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης, τα αρχιτεκτονικά δεδομένα και η μελέτη τους δείχνουν ότι το μνημείο λειτούργησε αρχικά ως λατρευτικός χώρος, ηρώο προς τιμήν ενός υψηλά ισταμένου αξιωματούχου της Μακεδονίας. Είχε ρόλο χρηστηρίου, με κομβική την παρουσία σημαντικής ιέρειας η οποία ήταν η τελετάρχης. Αρχικώς το μνημείο διέθετε δευτερογενείς τελετουργικές ταφές με σκοπό τη χρησμοδοσία. Στην κιβωτιόσχημη θήκη υπήρχαν δυο θέσεις - μια για τεφροδόχο και χώρος για ταφή όπου βρέθηκαν οστά άνδρα, ηλικίας 30-40 ετών. Επάνω από τη θήκη βρέθηκαν μεταξύ άλλων οστά άνδρα περίπου της ίδιας ηλικίας και πάνω πάνω ο μόνος ολόκληρος σκελετός, μιας ηλικιωμένης γυναίκας. Όλα κατατείνουν, κατά την ανασκαφική ομάδα, στο ότι μετά την τοποθέτηση του σώματος της 60χρονης, κυριάρχησε η ταφική χρήση στον τελευταίο χώρο (νεκρικό). Έγινε επίχωση στη στάθμη του δαπέδου και σφράγιση του νεκρικού θαλάμου με τη μαρμάρινη θύρα. Οι λατρευτικές δραστηριότητες του τελευταίου χώρου μεταφέρθηκαν πιο μπροστά, στους άλλους θαλάμους και είναι εμφανείς, κατά τον αρχιτέκτονα, οι οικοδομικές επεμβάσεις που έγιναν.

Η χρονολόγηση στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα αφορά στην αρχική κατασκευή του μνημείου/ηρώου με την κιβωτιόσχημη θήκη και στον περίβολο του τύμβου. Στην ίδια εποχή, αλλά μετανεγενέστερα τοποθετείται, κατά τους ανασκαφείς, η μετασκευή του ταφικού μνημείου και η επίχωση στο επίπεδο της στάθμης του δαπέδου στον τελευταίο θάλαμο, η οποία πραγματοποιήθηκε μετά την απόρριψη του σκελετού της γυναίκας. Η κατάχωση του μνημείου έγινε, σύμφωνα με εκτιμήσεις, είτε την εποχή των τελευταίων μακεδόνων βασιλέων είτε στα ρωμαϊκά χρόνια, οπότε υπήρξαν και οι καταστροφές στον περίβολο και στον τύμβο.

Τί ανακοινώθηκε στο συνέδριο της Θεσσαλονίκης

Στο 30ό Συνέδριο «Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη», από τις 89 ανακοινώσεις σχετικές με την αρχαιολογική έρευνα που διεξάγεται στον βορειοελλαδικό χώρο, πέντε αφορούν την Αμφίπολη. Το βράδυ της Παρασκευής, στην αίθουσα τελετών του παλαιού κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, παρουσιάστηκε, εκτός από αυτήν της ομάδας Τσόκα, ανακοίνωση από την κυρία Κατερίνα Περιστέρη που αποτελεί απολογισμό της ανασκαφικής έρευνας στον τύμβο Καστά από το 2010 ως το 2015 - «από την αρχαϊκή νεκρόπολη στον μνημειακό μακεδονικό τάφο με τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμο».

Ο κ. Λεφαντζής παρουσίασε στοιχεία για τις οικοδομικές φάσεις του ταφικού μνημείου, στο πλαίσιο της ανακοίνωσης για το ανασκαφικό έργο από το 2014-2016. Εστίασε μεταξύ άλλων στις επεμβάσεις που υπήρξαν, κατά την αρχαιότητα, στην πρόσοψη του μνημείου, με το εξωτερικό κέλυφος του πρώτου χώρου του τάφου (με τις Σφίγγες και τη μνημειώδη σκάλα) και την είσοδο του μνημείου όπου υπήρχε πρόπυλο (δίστυλο εν παραστάσει). Μάλιστα, προχώρησε σε ταύτιση μαρμάρινων γλυπτών.

Ποιοι και γιατί διαφώνησαν

Η ανακοίνωση με θέμα «Λόφος Καστά Αμφίπολης - Ταφικό μνημείο / διαχρονικές έρευνες 1964-2016» είχε την υπογραφή του γεωλόγου και πρώην συνεργάτη της κυρίας Περιστέρη κ. Ευάγγελου Καμπούρογλου, του επίκουρου καθηγητή του τομέα Οικονομικής Γεωλογίας και Γεωχημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννη Μήτση και της γεωλόγου-σπηλαιολόγου κυρίας Ευδοκίας Καμπούρογλου. Στην ανακοίνωση δόθηκε έμφαση στις έρευνες που είχε κάνει στον λόφο Καστά ο αείμνηστος αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης. Υπήρξαν διαφωνίες με την ανασκαφική ομάδα, μεταξύ άλλων σχετικά με τη στρωματογραφία και τα δεδομένα των γεωφυσικών ερευνών, εμμένοντας στην άποψη ότι ο λόφος Καστά είναι φυσικός, σε αντίθεση με τους ανασκαφείς που μιλούν για γήλοφο που τυμβοποιήθηκε.

ΠΗΓΗ

Η «σιδηρά κυρία του υπουργείου Πολιτισμού», αρχαιολόγος Λίνα Μενδώνη, γενική γραμματέας για 10 ολόκληρα χρόνια (σε δύο διαφορετικές φάσεις, με 12 διαφορετικούς υπουργούς και υφυπουργούς).

"Θεωρήθηκε ότι η αποκάλυψη του μνημείου της Αμφίπολης ήταν μέρος του success story Σαμαρά. Η απόφαση να μη γίνει ουσιαστικά τίποτα τα δύο τελευταία χρόνια είναι, κατά τη γνώμη μου, πολιτική. Δεν λέω κομματική, λέω πολιτική". 

Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO

ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ι. ΑΝΕΣΤΗ 

Η σιδηρά κυρία του υπουργείου Πολιτισμού. Έτσι την αποκαλούν. Γενική γραμματέας για δέκα ολόκληρα χρόνια (σε δύο διαφορετικές φάσεις, με περίπου δώδεκα διαφορετικούς υπουργούς και υφυπουργούς), η αρχαιολόγος Λίνα Μενδώνη έζησε τις πιο δημιουργικές αλλά και συγκρουσιακές στιγμές του υπουργείου Πολιτισμού. Από την έγκριση των Ολυμπιακών Έργων, στην ολοκλήρωση της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, στην ένταξη-ρεκόρ έργων στο ΕΣΠΑ, που έδωσαν πίσω στην πόλη εμβληματικά κτίρια, ως τις κλοπές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, τις συγκρούσεις με τους συνδικαλιστές, που δεν δίστασαν να ανέβουν πάνω στα Προπύλαια της Ακρόπολης. Και βέβαια την Αμφίπολη, την πιο ένδοξη και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενη αρχαιολογική ανακάλυψη των τελευταίων δεκαετιών – έγινε αντικείμενο θαυμασμού και debate ταυτόχρονα.   

../..

— Γιατί ξαφνικά ξεχάστηκε το θέμα της Αμφίπολης; 

Όταν ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς επισκέφθηκε την Αμφίπολη, στις 12 Αυγούστου 2014, η τότε αξιωματική αντιπολίτευση έδωσε στο θέμα πολιτική διάσταση. Επρόκειτο για μια απλή επίσκεψη την ημέρα που ξεκινούσαν οι διακοπές του. Θεωρήθηκε ότι η αποκάλυψη του μνημείου ήταν μέρος του success story Σαμαρά. Η απόφαση να μη γίνει ουσιαστικά τίποτα τα δύο τελευταία χρόνια είναι, κατά τη γνώμη μου, πολιτική. Δεν λέω κομματική, λέω πολιτική. Πολιτικά κρίθηκε από την ηγεσία του υπουργείου ότι δεν έπρεπε να συνεχιστεί. Δεν συνεχίστηκε το αυτονόητο, όπως γίνεται με κάθε αρχαιολογικό εύρημα. Δεν μιλάω μόνο για την ανασκαφή. Ολόκληρο το ταφικό μνημείο και η περιοχή χρήζουν έρευνας. Η ανασκαφική ομάδα συνεχίζει τη μελέτη και έχει παρουσία με ανακοινώσεις σε διάφορα συνέδρια. Αυτός είναι ο ρόλος των επιστημόνων. Όμως, το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει δώσει ώθηση ούτε στην έρευνα ούτε στην ανάδειξη του μνημείου, όχι για να γίνει επισκέψιμο αλλά ούτε και για την ουσιαστική προστασία του. Περάσανε από το ΚΑΣ δύο μελέτες, το 2015 και το 2016, που είχαμε δρομολογήσει εμείς ήδη από το 2014. Τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 2015 εφαρμόστηκε μόλις το 30% της μίας μελέτης, που αφορούσε άμεσα σωστικά μέτρα, προκειμένου να μη σκεπαστεί ξανά το μνημείο με υπερκείμενα χώματα.   Ήταν μεγάλη η χαρά όταν ανακτήθηκαν οι αρχαιότητες της Ολυμπίας, αλλά χαρά ήταν και κάθε φορά που ανακτούσαμε αρχαιότητες από χέρια αρχαιοκάπηλων. Με πονάει το ότι έχουν κλαπεί τέσσερις πίνακες της Εθνικής Πινακοθήκης και δεν έχουν εντοπιστεί. 

— Στην τελευταία φάση της ανασκαφής είχε δημιουργηθεί η αίσθηση ότι η σχέση σας με την ανασκαφέα Αικατερίνη Περιστέρη είναι συγκρουσιακή. 

Με την κ. Περιστέρη είχαμε εξαιρετική συνεργασία. Ένταση υπήρξε στην παρουσίαση που έγινε στο αμφιθέατρο του υπουργείου στο τέλος του Νοεμβρίου του 2014. Επειδή δεν είχε την εμπειρία να αντιμετωπίσει τον καταιγισμό ερωτήσεων και λόγω της φόρτισής της, δεν έλεγε αυτό που ήξερε και φαινόταν ότι κάτι ήθελε να κρύψει. Αυτός ήταν και ο λόγος της παρέμβασής μου για τα σκελετικά κατάλοιπα.   

— Υπάρχει κάτι που δεν μάθαμε για την Αμφίπολη; 

Δεν απεκρύβη τίποτα. Με απόλυτη βεβαιότητα σας λέω ότι ξέρω αυτά που ξέρετε κι εσείς, τίποτα περισσότερο.   

— Προσωπικά, ως αρχαιολόγος, έχετε υποψίες, ενδείξεις σε ποιον ανήκει ο τάφος; 

Πιστεύω ότι πρόκειται για δημόσιο έργο που χρηματοδοτήθηκε από τα κραταιά βασιλικά ταμεία. Ένα τέτοιο έργο δεν έγινε για τυχαίο πρόσωπο. Πρέπει να συνδεόταν αμέσως, δεν εννοώ κατ' ανάγκη με δεσμό αίματος, αλλά πάντως με πολιτικό δεσμό, με τον βασιλικό οίκο. Μέχρι εκεί. Όταν αποκαλύφθηκε ο μαρμάρινος περίβολος κάποιοι έκαναν ευθεία αναφορά στον Μέγα Αλέξανδρο. Αυτό δημιούργησε τεράστιες προσδοκίες σε διάφορες ομάδες ανθρώπων. Δεν έλειψαν και αναφορές συνωμοσιολογικού χαρακτήρα. Η αναφορά και μόνο του ονόματος «Αλέξανδρος» προκαλεί τεράστιο διεθνές ενδιαφέρον. Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε χιλιάδες άτομα γκουγκλάρουν το όνομά του στο Διαδίκτυο.   

../..

ΠΗΓΗ

«Η καταδίκη της Αμφίπολης είναι ένα πολιτιστικό άγος. Είμαι σίγουρη και ελπίζω ότι εσείς ταχύτατα θα το αποκαταστήσετε. Θέλω, λοιπόν, να ακούσω από τα χείλη σας, με τον πιο επίσημο τρόπο, ποιος είναι ο σχεδιασμός και το χρονοδιάγραμμα γι’ αυτό το ακτινοβόλο μνημείο και μέσα στο 2017». 

Η βουλευτής Σερρών της Νέας Δημοκρατίας κα Φωτεινή Αραμπατζή δεν μάσησε τα λόγια της στη Βουλή κατά τη συζήτηση επίκαιρης ερώτησής της προς την υπουργό Πολιτισμού κα Λυδία Κονιόρδου. Αλλά, οι απαντήσεις που πήρε δείχνουν πως από τη μία πλευρά το ταφικό μνημείο του λόφου Καστά θα παραμείνει και πάλι στο «σκοτάδι» και από την άλλη, η υπουργός είναι κάκιστα ενημερωμένη.

«Ερημιά και εγκατάλειψη» κυριαρχεί εκεί όπου πριν από δύο χρόνια «έσπευδε κατά χιλιάδες ο κόσμος για να δει έστω και από απόσταση αυτή τη σπουδαία ανακάλυψη που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη», τόνισε η βουλευτής. «Ούτε τα σωστικά μέτρα δεν ελήφθησαν, προκειμένου να μην καταπλακωθεί ο περίβολος και ο τύμβος από τα χώματα, από τις καιρικές συνθήκες και από τον χρόνο. Μόνο το 30% αυτών έγινε την προηγούμενη χρονιά». Στη συνέχεια, αποκάλυψε πως ό,τι γίνεται για να διασωθεί και να προστατευθεί το μνημείο, γίνεται αυτή τη στιγμή με ευθύνη και πρωτοβουλία του δήμου.

Η κα Αραμπατζή κατηγόρησε την κυβέρνηση πως η Αμφίπολη, παρά τη σπουδαιότητά της, «εγκαταλείφθηκε και αποκηρύχθηκε πολιτικά, γιατί είχε την ατυχία να ανακαλυφθεί επί προηγούμενης διακυβέρνησης. Και αναρωτιέμαι πραγματικά, κυρία Υπουργέ, αν έχουν χρώμα τα μνημεία», τόνισε. Πρόσθεσε πως ο πιο λαμπρός τομέας της χώρα μας, ο πολιτισμός, από τους προκατόχους της είχε μια «ιδεοληπτική και στενά κομματικά διακυβέρνηση».

Στην απάντησή της η υπουργός Πολιτισμού ξεκίνησε με διαβεβαιώσεις πως στη συνείδηση όλων «η Αμφίπολη είναι ένα πολύ σημαντικό και ακτινοβόλο μνημείο». Ευθύς όμως, πέταξε «μπηχτή» λέγοντας: «Η ανασκαφή στην αρχική της φάση έγινε με πάρα πολύ γρήγορους ρυθμούς. Δόθηκε για επικοινωνιακούς λόγους μια έμφαση στην ταχύτητα και υπήρχαν πάρα πολλές φωνές που αγωνιούσαν για την τήρηση της επιστημονικής δεοντολογίας».

Η κα Αραμπατζή στην ομιλία της, καυτηρίασε την τοποθέτηση, εκλαμβάνοντάς την και ως μομφή για την έκταση της δημοσιότητας που πήρε η ανασκαφή και είπε: «δεν περίμενα να το ακούσω αυτό από εσάς. Γιατί αντιλαμβάνεστε ότι για ένα τέτοιο ακτινοβόλο μνημείο με αυτά τα ευρήματα τα οποία έβρισκε η αρχαιολογική σκαπάνη δεν μπορούσε κανείς να ανακόψει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης, κυρία Υπουργέ. Δεν το προκάλεσε κάποιος επί τούτου.

Η διεθνής δημοσιότητα

Μακάρι να μπορούσαμε επί τούτου να προκαλέσουμε τη διεθνή δημοσιότητα. Το 2014, η λέξη Αμφίπολη ήταν η πρώτη στη μηχανή αναζήτησης του google. Φαντάζομαι να ομολογείτε κι εσείς ότι αυτό καμιά πολιτική ηγεσία δεν θα μπορούσε να το προκαλέσει. Κι αν ακόμα το προκαλούσε, τι κακό θα έκανε αυτό στη χώρα και στην ανασκαφή;»

Απτόητη η υπουργός Πολιτισμού «χόντρυνε» το θέμα, κάνοντας μια πρωτοφανή τοποθέτηση: «Η αρχαιολογική κοινότητα, η οποία θέλω να πω και να τονίσω, ότι κάνει μια πολύ σπουδαία δουλειά σε όλη την Ελλάδα και είμαστε ευγνώμονες στους αρχαιολόγους, δέχθηκε μια πολύ μεγάλη πίεση να επιταχύνει τους ρυθμούς με κίνδυνο να διακινδυνεύσει το μνημείο», είπε. Τοποθέτηση που κρίνεται απαράδεκτη, καθώς από κανέναν και ποτέ δεν τέθηκε τέτοιο ζήτημα. Και δεν επιτρέπεται μια υπουργός με παντελή άγνοια του αντικειμένου της αρχαιολογίας να λέει για τους προκατόχους της πράγματα που καμία σχέση δεν έχουν με την αλήθεια, ταυτιζόμενη με τις αντιδράσεις κομματικών παραγόντων της αριστεράς εκείνη την εποχή.

Η κα Αραμπατζή μίλησε για την υποτίμηση που γενικώς δείχνει η κυβέρνηση και ανέφερε πως η πρώτη υποτίμηση του μνημείου αφορά στη χρονολόγησή του «ότι τάχα το μνημείο δεν είναι μακεδονικό -όπως περίτρανα, βεβαίως, αποδεικνύεται και από τα στιλιστικά και αρχιτεκτονικά δεδομένα και από τις αναλύσεις της ομάδας του ΑΠΘ- αλλά ότι ανήκει τάχα στη ρωμαϊκή εποχή. Και με την ευκαιρία θέλω να ρωτήσω αν συμμερίζεστε εσείς, κυρία Υπουργέ, όσα έχει δηλώσει η Γενική Γραμματέας σας, ότι δηλαδή δεν είναι μακεδονικό το μνημείο». Η υπουργός δεν έδωσε καμιά απάντηση σε αυτή την κατηγορία. Ούτε και απάντησε γιατί δεν έγιναν καν αυτά που θα μπορούσαν να γίνουν χωρίς κόστος, σε υπηρεσιακό επίπεδο, όπως π.χ. η συντήρηση των επιστηλίων.

Η κα Κονιόρδου ισχυρίστηκε πως εξασφαλίστηκαν «250.000 ευρώ από τον προϋπολογισμό του Υπουργείου στη δύσκολη περίοδο του 2015, εν μέσω capital control, να εκπονηθούν οι μελέτες που χρειάζονταν, για να πραγματοποιηθούν οι εργασίες που θα προστάτευαν άμεσα το μνημείο». Επίσης, εκπονήθηκαν μελέτες και μέσα στο 2015 «οι υπηρεσίες του Υπουργείου ολοκλήρωσαν την προστασία των χωμάτων του λόφου από τα νερά της βροχής. Τα έργα έγιναν πολύ γρήγορα και με τη βοήθεια της εταιρείας ΤΕΡΝΑ, ενώ και ο Δήμος Αμφίπολης συνεργάστηκε κυρίως για την ηλεκτροδότηση και μεμονωμένες εκσκαφικές εργασίες. Με τα έργα του Υπουργείου διαμορφώθηκαν τα χώματα του λόφου, ώστε να μην καταρρεύσουν, έγινε σύστημα αποστράγγισης, προστατεύτηκε ο περίβολος και γενικά έγιναν όλες οι εργασίες συντήρησης που έπρεπε».

Λεφτά δεν υπάρχουν

Η κα Αραμπατζή τη διαβεβαίωσε πως μόνο το 30% από όσα έπρεπε να έχουν γίνει για την προστασία του τύμβου έγιναν και ζήτησε κατάθεση τα πρακτικά των χρηματοδοτήσεων που ανέφερε ότι έγιναν: «Γιατί, για παράδειγμα, εγώ γνωρίζω ότι για μελέτες οι οποίες χρωστούνταν στον κ. Εγγλέζο (σ.σ. επιβλέπων μηχανικός του έργου) δόθηκαν δυο φορές 15.000 ευρώ από χρήματα εξασφαλισμένα από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, από την προηγούμενη διακυβέρνηση, τα οποία, βεβαίως, δεν είχαν απορροφηθεί και ξαναδόθηκαν ως χρωστούμενα», είπε. «Ξέρω, επίσης, ότι ο Δήμος ανέλαβε μέχρι και τη φωταγώγηση από μια ιδιωτική εταιρεία, στην οποία εσείς αναφερθήκατε. Ανέλαβε τελικά ο Δήμος να κάνει τη φωταγώγηση».

Η υπουργός, στη συνέχεια, είπε ότι οι απαιτούμενες μελέτες έχουν εγκριθεί από το ΚΑΣ και είναι έτοιμες για ένταξη του μνημείου σε χρηματοδοτικά προγράμματα: «Στο ΕΣΠΑ υπάρχει πρόταση με προϋπολογισμό ενός εκατομμυρίου για οριστική διαμόρφωση του τύμβου, αποκατάσταση του ταφικού μνημείου και του περιβόλου και γενικά συντήρηση και ανάδειξή του. Δεύτερον έργο σημαντικό προβλέπεται να γίνει και με το διασυνοριακό πρόγραμμα Ελλάδας-Βουλγαρίας Interreg. Είναι και αυτό ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα μεταξύ διαφορετικών κρατών, με προϋπολογισμό συνολικά περίπου ένα εκατομμύριο. Στο έργο αυτό προβλέπεται να στερεωθεί εσωτερικά το ταφικό μνημείο, η κατασκευή διαδρομών περιήγησης, ώστε να είναι επισκέψιμο και η επίσκεψη στο σύνολο της αρχαίας πόλης της Αμφίπολης, η ανακαίνιση του παλιού σχολείου, για να δημιουργηθεί κέντρο πληροφόρησης, και ένας χώρος εκδηλώσεων και διαλέξεων και είναι στην τελική φάση έγκρισης» σύμφωνα με την κα Κονιόρδου.

Χωρίς εγκρίσεις τα προγράμματα

Μόνο που τα πράγματα είναι αλλιώς. Η κα Αραμπατζή αντέτεινε πως «πρώτον το Interreg δεν έχει εγκριθεί, άρα τα χρήματα δεν υπάρχουν. Ευελπιστούμε και παρακαλούμε πραγματικά να εγκριθούν. Όμως, και απ’ αυτό το ένα εκατομμύριο, στο οποίο αναφερθήκατε, μόνο 87.600 ευρώ αφορούν σε εκπόνηση μελέτης για το λόφο Καστά και όλα τα υπόλοιπα αφορούν σε μονοπάτια και πορείες». Αλλά, ακόμα και αυτός ο φάκελος, «συγκροτήθηκε και υποβλήθηκε με ευθύνη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και όχι του Υπουργείου».

Ως προς το ΕΣΠΑ, η βουλευτής Σερρών αναρωτήθηκε: γιατί το Υπουργείο δεν προχωρά, όπως οφείλει, στην κατάθεση των τεχνικών δελτίων για τον προσδιορισμό του φυσικού αντικειμένου, προκειμένου να «τρέξουν» τα έργα;

«Φήμες λένε –και θέλω πραγματικά να μην ισχύουν- ότι η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου κωλυσιεργεί, γιατί ακριβώς θέλει να αποσπάσει περισσότερα χρήματα για τη Βεργίνα», είπε η κα Αραμπατζή. «Ορθώς να τα αποσπάσει για τη Βεργίνα, αλλά να μην αδικηθεί η Αμφίπολη σε βάρος οποιασδήποτε άλλης αρχαιολογικής ανακάλυψης και δραστηριότητας».

Υπενθύμισε ότι το διάστημα 2012- 14 δόθηκαν από επιχορηγήσεις του υπουργείου και από χορηγίες 570.000 ευρώ για την ανασκαφή «χρήματα που έπιασαν τόπο δίχως άλλο. Δώρισαν στη χώρα μας αυτή την παγκόσμια δημοσιότητα, έφεραν στο φως αυτόν τον περίβολο που ξεκίνησε από τα λίγα μόλις μέτρα και έφτασε στην πλήρη αποκάλυψη του περιβόλου και όλου αυτού του ταφικού μνημείου. Τί θα έπρεπε να κάνει η επόμενη πολιτική ηγεσία; Να πιάσει αυτή την τεράστια ευκαιρία και να κάνει όλες εκείνες τις απαραίτητες εργασίες, τις μελέτες ό,τι χρειαζόταν, προκειμένου αυτό το μνημείο με τον συνδυασμό όλων των άλλων πολιτιστικών θησαυρών που διαθέτει να καταστεί επισκέψιμο».

Αντιγόνη Καρατάσου

ΠΗΓΗ

ΕΝΩΣΗ για την ΑΝΑΔΕΙΞΗ και την ΔΙΑΔΟΣΗ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Χρυσοστόμου Σμύρνης 14, Σέρρες

Τηλ: 23210.28190

eadegserron@gmail.com

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Σέρρες, 28.11.2016

Δυναμικό ήταν και αυτή τη χρονιά το ξεκίνημα της «Ένωσης για την  Ανάδειξη και Διάδοση της Ελληνικής

Την εκδήλωση άνοιξε ο Πρόεδρος της Ε.Α.Δ.Ε.Γ., κ. Κυριάκος Γεωργιάδης, ο οποίος παρουσίασε τον εκλεκτό ομιλητή και υπενθύμισε τους στόχους της Ένωσης και τον σκοπό αυτών των συναντήσεων που είναι η επανασύνδεση με τις ρίζες μας και η εκ νέου γνωριμία και επαφή με το μακραίωνο δένδρο του πολιτισμού μας. 

Στη συνέχεια, τον λόγο έλαβε ο εισηγητής του σεμιναρίου κ. Ιωάννης Κεχαγιάς Γούναρης, ο οποίος στην ιδιαίτερα εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη ιστορική του έρευνα, σημείωσε μεταξύ άλλων τα εξής: 

Ο Πάμφιλος ο Αμφιπολίτης γεννήθηκε στην Αμφίπολη, περί τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. (±420 π.Χ.) και έζησε έως και μετά τα μέσα του 4ου αι. π.Χ.. Σχετικώς νέος, μετανάστευσε στη Σικυώνα της Πελοποννήσου, όπου υπήρξε πρωτοστάτης και πρωτοποριακός διευθυντής της περίφημης Σικυώνιας Σχολής. 

Υπήρξε ο εξαίρετος διαφωτιστής της κλασικής εποχής και μεταρρυθμιστής της εικαστικής διδασκαλίας, ο οποίος καθιερώθηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους και πλέον διακεκριμένους αρχαίους έλληνες ζωγράφους και διδασκάλους της ζωγραφικής, απολαμβάνοντας μεγάλη φήμη σε ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα, ως πρώτος δημιουργός και εφαρμοστής καινοτόμων επιστημονικών μεθόδων σε αυτή την τέχνη. 

Με υψηλότατη γενική και εξειδικευμένη μόρφωση και ο ίδιος, απαιτούσε παρόμοια μόρφωση και από τους μαθητές του εφαρμόζοντας και εξελίσσοντας πρωτοποριακές μεθόδους ζωγραφικής, όπως η σκιαγραφία και η εγκαυστική, ενώ η χρηστογραφία αποτέλεσε συνώνυμο της σχολής για την ευπρέπεια και την κοσμιότητα της θεματολογίας και των μεθόδων της. Υπήρξε ο πολύτιμος διδάσκαλος και καθοδηγητής περίφημων ζωγράφων της αρχαιότητας, όπως ο Απελλής, ο Παυσίας, ο Μελάνθιος και άλλοι. 

Σε θεωρητική αντιπαλότητα με τις διδαχές του συγχρόνου του φιλοσόφου Πλάτωνα και του νεότερού του Αριστοτέλη που διακήρυσσαν τη φαυλότητα της ζωγραφικής, η διδασκαλία του παρέμεινε ως πρωτοποριακή για τη ζωγραφική, αφού ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε και εφάρμοσε στην πράξη τη θεμελιώδη θεωρία του για την απαραίτητη χρήση της αριθμητικής και της γεωμετρίας στη γραφιστική τέχνη. Η επιστημονική του αυτή δικαίωση ήρθε μόλις κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, όταν και αναγνωρίστηκε ως η αυθεντία αυτών των θεωριών. 

Οι περίφημοι πίνακες ζωγραφικής που δημιούργησε ως ζωγράφος ήταν πολύτιμοι και εκτιμήθηκαν ως μοναδικής αξίας από τις επόμενες γενεές, αλλά δυστυχώς σήμερα δεν διασώζεται κανένας από αυτούς, όπως και κανένας της ξακουστής κλασικής αρχαίας εποχής. 

Κλείνοντας την επιμορφωτική συνάντηση, ο πρόεδρος της Ένωσης κ. Κυριάκος Γεωργιάδης, αφού ευχαρίστησε τον εισηγητή και επεσήμανε τα σημαντικότερα σημεία, σημείωσε πως ο αγώνας για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης συνεχίζεται. Τέλος, ανακοίνωσε ότι η επόμενη επιμορφωτική συνάντηση θα γίνει το Σάββατο 10 Δεκεμβρίου 2016 την ίδια ώρα και στον ίδιο χώρο με θέμα: «Αγωγή και μόρφωση των παιδιών και των εφήβων στο Βυζάντιο». Εισηγήτρια θα είναι η κ. Αναστασία Βακαλούδη, Δρ. Ιστορίας, Δρ. Διδακτικής-Παιδαγωγικής-ΤΠΕ, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Θες/νίκης και διδάσκουσα στο ΕΑΠ. 

Την εκδήλωση παρακολούθησαν ο Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Σερρών, κ. Άγγελος Βάκαλος, ο

Ευχαριστούμε την κα. Χριστίνα Παπαφράγκου - Μαντζαρίδη για τη βιντεοσκόπηση και τη φωτογραφική κάλυψη της εκδήλωσης. 

Ο Πρόεδρος

Κυριάκος Η. Γεωργιάδης

---------------------------------------------

Σύνδεσμοι:

1. Ε.Α.Δ.Ε.Γ.

2. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΓΟΥΝΑΡΗΣ

Ένα δεύτερο μνημείο, κατά πολύ μικρότερο απ’ αυτό που ήδη έχει βρεθεί στον Λόφο Καστά στην Αμφίπολη, εικάζεται ότι υπάρχει δυτικά, σε βάθος περίπου δύο μέτρων όπως προέκυψε από τη γεωφυσική διασκόπηση που διενεργεί το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ.

Όπως αποκάλυψε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο διευθυντής του Εργαστηρίου, καθηγητής Γρηγόρης Τσόκας, στο περιθώριο ομιλίας του με θέμα «Πώς εντοπίζονται θαμμένες αρχαιότητες: τα μυστικά του λόφου Καστά στην Αμφίπολη», έχουν εντοπιστεί «στόχοι» δυτικά του μνημείου που χρήζουν ανασκαφικής πιστοποίησης.

«Έχουμε, σε τρισδιάστατη απεικόνιση, την κατανομή της αντίστασης και βλέπουμε ότι κάτι υπάρχει εκεί. Εικάζουμε ότι είναι ένα δεύτερο μνημείο, κατά πολύ μικρότερο (απ’ αυτό που έχει βρεθεί), σε βάθος περίπου δυο μέτρων, το οποίο πρέπει να ερευνηθεί», εξήγησε ο Γρηγόρης Τσόκας. Συμπλήρωσε δε, ότι στον λόφο Καστά που έχει εξερευνηθεί πλήρως με την γεωφυσική διασκόπηση, βρέθηκε ότι υπάρχει μια θαμμένη κοιλάδα, «ένα φαράγγι δηλαδή στη ΒΑ του πλευρά, το οποίο έχει σκεπαστεί από την ανθρώπινη επίχωση και χρήζει περαιτέρω ανασκαφικής διερεύνησης».

«Η γεωφυσική μελέτη του λόφου Καστά ανατέθηκε στο δικό μας εργαστήρι το 2014 και το πανεπιστήμιο χρηματοδότησε εξολοκλήρου την έρευνα. Έχουμε ήδη εξερευνήσει τον λόφο και επεξεργαζόμαστε τα δεδομένα, κάτι που είναι δύσκολο λόγω του όγκου του, ενώ έχουν βρεθεί και κάποια δεδομένα που χρήζουν ανασκαφικής πιστοποίησης και γι’ αυτό προσπαθούμε να βρούμε πόρους για να το συνεχίσουμε», ανέφερε ο καθηγητής. «Επιπλέον», συνέχισε, «έγινε και χρονολόγηση σε ένα κομμάτι λιθάνθρακα που βρέθηκε στα θεμέλια και προέκυψε ότι το μνημείο δημιουργήθηκε το 300, συν-πλην 30, π.Χ.».

Ο Γρηγόρης Τσόκας, αναφέρθηκε γενικότερα στην σύγχρονη ερευνητική προσπάθεια του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ, η οποία έχει αποδώσει καινοτόμες προσεγγίσεις σε σημαντικά αρχαιολογικά ζητήματα, όπως είναι ο εντοπισμός ταφικών μνημείων στο εσωτερικό τύμβων. Μάλιστα, το εργαστήριο, έχει διενεργήσει έρευνες, τα τελευταία 30 χρόνια, στην Βεργίνα, το Δίον, την Ακρόπολη, τον Μαραθώνα και σε 50 θέσεις στο εξωτερικό, όπως στο Κουβέιτ, την Ιορδανία, την Αίγυπτο, την Ιταλία και την Ρωσία. «Το εργαστήριο, παρήγαγε πρωτοποριακή τεχνολογία στο πώς να εντοπίζουμε και να χαρτογραφούμε χαμένες αρχαιότητες», είπε χαρακτηριστικά ο Γρ. Τσόκας. Μάλιστα, στην Θεσσαλονίκη, σε συνεργασία με την Εφορία Αρχαιοτήτων, υλοποιεί έρευνα κάτω από τα θεμέλια της Παναγίας Χαλκέων, «γιατί σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή πάνω στην πόρτα, θεμελιώθηκε «σε ανίερο τόπο», δηλαδή προϋπήρχε ναός», ενώ έρευνα γίνεται και στα τείχη του Επταπυργίου, προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσο έχουν επηρεαστεί από την υγρασία.

Σημειώνεται ότι η διάλεξη του Γρηγόρη Τσόκα, διοργανώθηκε από το Μέγαρο Μουσικής, σε συνεργασία με το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του δήμου Θεσσαλονίκης. Παρούσα στην εκδήλωση ήταν και η επικεφαλής της ανασκαφής στην Αμφίπολη Κατερίνα Περιστέρη, η οποία δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι γίνεται μελέτη του ανασκαφικού υλικού και γίνεται προσπάθεια να γίνει το μνημείο, κάποια στιγμή, επισκέψιμο, τονίζοντας ωστόσο, ότι απαιτούνται πόροι για να συνεχισθεί η ανασκαφή.

ΠΗΓΗ 1

η ΕΝΩΣΗ για την ΑΝΑΔΕΙΞΗ και τη ΔΙΑΔΟΣΗ
της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (Ε.Α.Δ.Ε.Γ.)
σας προσκαλεί 

το Σάββατο 26 Νοεμβρίου 2016 και ώρα 19:00,

στο ξενοδοχείο Φίλιππος Ξενία των Σερρών,

στην ἐπιμορφωτικὴ συνάντηση - συζήτηση, μὲ θέμα:

Πάμφιλος ὁ Ἀμφιπολίτης

ὁ μετανάστης ζωγράφος...

Ιστορική έρευνα - εισήγηση

Ιωάννης Κεχαγιάς Γούναρης

Με ένα δισέλιδο ρεπορτάζ στο χθεσινό της φύλλο η κυριακάτικη εφημερίδα «Το Βήμα» αποκαλύπτει εντυπωσιακές λεπτομέρειες για τα ευρήματα στο λόφο Καστά στην Αμφίπολη. Πέρα από τη σημασία που έχει το μνημείο –για την οποία, πλέον, κανείς δεν αμφιβάλλει- η αξία του επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι σήμερα τρία πολύ σημαντικά μουσεία ανά τον κόσμο, το Λούβρο στο Παρίσι, το Γκετί στο Λος Άντζελες και το μουσείο της Κωνσταντινούπολης, διαθέτουν κομμάτια από τα μάρμαρά του. Προϊόν αρχαιοκαπηλίας φυσικά, ήδη από τον 19ο αιώνα.

Την ίδια στιγμή –σύμφωνα με ρεπορτάζ των τελευταίων εβδομάδων- στην περιοχή έχει επιστρέψει η σιωπή. Τίποτε δεν δείχνει αυτή τη στιγμή ότι η επίσημη ελληνική πολιτεία κάνει οτιδήποτε πέραν των γνωστών γραφειοκρατικών διαδικασιών για την ανάδειξη του μνημείου. Εννοείται ότι το υπουργείο Πολιτισμού παρέχει κάποια χρηματοδότηση, αλλά οι κινήσεις του δεν δείχνουν ότι η επίσημη πολιτεία «καίγεται» να προχωρήσουν η ανασκαφή και τα υπόλοιπα έργα, ώστε το μνημείο να γίνει επισκέψιμο.

Είναι γνωστό ότι στη χώρα μας οι σημαντικότερες επενδύσεις έχουν γίνει από τους αρχαίους ημών προγόνους. Η αίγλη της Ελλάδας μέχρι σήμερα οφείλεται στο δικό τους πνεύμα και στο δικό τους πολιτισμό, ενώ η κλασική Ελλάδα και τα παγκοσμίου εμβέλειας μνημεία της λειτουργούν ως μαγνήτης για τους ξένους επισκέπτες. Πέρα από τον ήλιο, τη θάλασσα και τις ψευτοπολυτέλειες  των διαφόρων resort, είναι η ελληνική ιστορία που έχει αναβιβάσει τον τουρισμό στην κατηγορία της βαριάς βιομηχανίας. Μια ιστορία που έχει πολλά ακόμη να δώσει, αρκεί να υπάρξουν πρόθυμοι να δουλέψουν για να τα εισπράξουν.

Η υπόθεση της Αμφίπολης είναι χαρακτηριστική. Πρόκειται για ένα μακεδονικό μνημείο, που αφενός αποτελεί ένα ακόμη εθνικό επιχείρημα και αφετέρου προσδίδει αυτονόητο οικονομικό ενδιαφέρον στην ευρύτερη περιοχή. Έναν τόπο με περιορισμένους πόρους και με αγωνία να κρατήσει τους νέους ανθρώπους. Ο τουρισμός που συνεπάγεται η αξιοποίηση του λόφου Καστά είναι μια διέξοδος. Μια προοπτική από την οποία οι κάτοικοι της περιοχής περιμένουν πολλά. Το καλοκαίρι του 2014 έγιναν παγκόσμιο επίκεντρο, σήμερα η σιωπή και η ομίχλη έχουν επιστρέψει στις όχθες του Στρυμόνα, που λίγο πιο κάτω χύνεται στη θάλασσα.

Προφανώς ένα μνημείο από μόνο του δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Η γενικότερη πολιτική, όμως, πέριξ των αρχαιολογικών ευρημάτων και της παντός τύπου αξιοποίησης τους, βοηθάει να λυθούν πολλά. Για να αντιληφθεί κανείς τις αντιφάσεις εντός των οποίων κινείται η ελληνική πολιτεία, την ώρα που στην Αμφίπολη έχει πέσει σιωπή, το υπουργείο Πολιτισμού ψάχνει να βρει σημαντικές αρχαιότητες στη Βόρεια Χαλκιδική, στην περιοχή των μεταλλείων, αλλά και στο χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού, στην Αθήνα. Όχι από δεκαετίες, αλλά το 2016, δηλαδή σε μια περίοδο κατά την παράγοντες του ΣΥΡΙΖΑ αντιδρούν στην προοπτική ολοκλήρωσης δύο μεγάλων ιδιωτικών επενδύσεων στις δύο περιοχές. Αφού το Συμβούλιο της Επικρατείας ενέκρινε τις περιβαλλοντικές μελέτες η κωλυσιεργία ανατέθηκε στους αρχαιολόγους! Με πολιτική άνωθεν απόφαση στο Ελληνικό έκαναν πίσω, οσονούπω θα δούμε τι θα γίνει στα μεταλλεία.     

Η Ελλάδα της κρίσης, της ύφεσης και της αγωνίας χρειάζεται κάθε πηγή πλούτου, απ’ οπουδήποτε κι αν προέρχεται. Φυσικά με την τήρηση των νόμων και το σεβασμό των αποφάσεων του ΣτΕ. Ειδικά η ιστορία –όχι μόνο της κλασικής περιόδου του 5ου και του 4ου π.Χ. αιώνα, αλλά και των χρόνων της Ρώμης, του Βυζαντίου, των Οθωμανών- αποτελεί σημαντικό αειφόρο πόρο, ας μη μας φοβίζουν οι λέξεις. Ή μάλλον ας μην τις χρησιμοποιούμε κατά πως (νομίζουμε ότι) μας βολεύει κομματικά, πολιτικά ή όπως αλλιώς. Η Αμφίπολη είναι ένα παράδειγμα. Ας ευχηθούμε ότι θα εξελιχθεί σύντομα σε καλό παράδειγμα.

Γιώργος Μητράκης

Πηγή: VORIA.gr

Νέα στοιχεία και ταυτίσεις της ανασκαφικής ομάδας αποτυπώνουν μια εικόνα εντυπωσιακή για το αρχιτεκτονικό σύνολο που προκαλούσε δέος στα υστεροκλασικά χρόνια

Νέα κομμάτια του πολύπλοκου -και έμφορτου αμφισβητήσεων- παζλ που συνθέτει την ανασκαφή στην Αμφίπολη έρχονται να προσδώσουν μία ακόμα πιο εντυπωσιακή εικόνα του λόφου Καστά. Δεν είναι μόνο ο λέοντας πάνω στο επιβλητικό βάθρο στην κορυφή του Τύμβου της Αμφίπολης και ο περίβολος του μισού χιλιομέτρου που προκαλούσε δέος.

Τεραστίου μεγέθους, με γλυπτές συνθέσεις και πλούσιο εναέτιο διάκοσμο ήταν και η εξωτερική πρόσοψη του ταφικού μνημείου, όπως αποκαλύπτει σήμερα στο «Βήμα», ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής στον Τύμβο Καστά κ. Μιχάλης Λεφαντζής. Πρόκειται για το περίφημο δίστυλο εν παραστάσι, μπροστά από τις Σφίγγες και τα σκαλοπάτια της εισόδου του τάφου, το οποίο έφτανε ως τον περίβολο, ήταν σε κοινή θέα και αποτελούσε μεγαλοπρεπή κατασκευή όσο λειτουργούσε το ταφικό μνημείο ως ηρώο.

Παράλληλα, ύστερα από έρευνα της ανασκαφικής ομάδας καταδεικνύεται ότι μάρμαρα που ανήκουν στο μνημειακό σύνολο του Τύμβου Καστά της Αμφίπολης έχουν μεταφερθεί, από τον 19ο αιώνα, σε αρχαιολογικές συλλογές στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, από την Ευρώπη ως την Αμερική. Οι ανασκαφείς βρήκαν και ταύτισαν σε τρία μουσεία του εξωτερικού -Λούβρο, Κωνσταντινούπολης και Γκετί- ένδεκα τμήματα μαρμάρινων γλυπτών, τα οποία στην αρχαιότητα ανήκαν σε κατασκευές που υπήρχαν πάνω στον λόφο Καστά και συνδέονται με το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης!

Το ηρώον και οι επεμβάσεις

Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία εντός και εντός του ταφικού μνημείου αλλά και τα νέα δεδομένα αποτυπώνουν, σύμφωνα με τον κ. Λεφαντζή, την εικόνα της αρχικής χρήσης του λατρευτικού χώρου ως ηρώου προς τιμήν ενός υψηλά ισταμένου αξιωματούχου της Μακεδονίας και ως χρηστηρίου, σχεδιασμένου να λειτουργείται από μια σημαντική ιέρεια, διαθέτοντας δευτερογενείς τελετουργικές ταφές με σκοπό τη χρησμοδοσία. Ολα συνηγορούν ότι μετά τη ρίψη του σώματος της 60χρονης γυναίκας στην κιβωτιόσχημη θήκη έγινε επίχωση και σφράγιση του νεκρικού θαλάμου με τη μαρμάρινη θύρα. Οι λατρευτικές δραστηριότητες του χώρου με την κιβωτιόσχημη θήκη μεταφέρθηκαν πιο μπροστά στους προηγούμενους θαλάμους. Και είναι φανερές οι οικοδομικές επεμβάσεις που έγιναν.

Παράλληλα, όπως επισημαίνει ο κ. Λεφαντζής, η γραπτή ζωφόρος, στην οποία πρωταγωνιστούν δελφικοί τρίποδες ανάμεσα στις άλλες σκηνές, είναι η σημαντικότερη μαρτυρία αυτής της ιστορικής επέμβασης υποδηλώνοντας και την αρχική χρήση του λατρευτικού αυτού χώρου ως ηρώου και χρηστηρίου.

Κατά τους μελετητές, ενισχύονται τα στοιχεία που συνηγορούν στο ότι το ταφικό μνημείο κατασκευάστηκε, τουλάχιστον αρχικά, ως ηρώον το τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα και ακολούθησαν μεταλλαγές στη χρήση, όπως δείχνει μεταξύ άλλων η αρχιτεκτονική διερεύνηση του χώρου.

Ταυτόχρονα, δεν θεωρούν τυχαίο ότι έχουν κοινά θέματα (νεκρόδειπνο, ιεροθέσιο κ.ά.) οι παραστάσεις που είναι αποτυπωμένες στην ανάγλυφη ζωφόρο του βάθρου του λέοντα, ψηλά στον Τύμβο, στα μαρμάρινα τμήματα του διστύλου εν παραστάσι (εξωτερική πρόσοψη του τάφου) και στη ζωγραφισμένη ζώνη (θριγγός / γραπτή ζωφόρος) εντός του τρίτου χώρου του τάφου.

Παραστάσεις και μοτίβα

Αυτό, κατά την ανασκαφική ομάδα, καταδεικνύει τη σχέση των κατασκευών εξωτερικά με τον τάφο εσωτερικά. Εκτιμάται ότι η γραπτή ζωφόρος στο εσωτερικό του τάφου έχει σημείο αναφοράς τις παραστάσεις του βάθρου του λέοντα που είναι προγενέστερες. Κρίσιμη θεωρείται η βασική διαφοροποίηση των παραστάσεων της γραπτής ζωφόρου εντός του ταφικού μνημείου από τις άλλες, που είναι κυρίως οι δελφικοί τρίποδες. Επαναλαμβάνονται στη ζώνη με τις παραστάσεις που περιτρέχουν ψηλά τους τοίχους του τρίτου χώρου του ταφικού μνημείου, πίσω από τις κόρες.

Οι τρίποδες κυριαρχούν και «αντικαθιστούν» ουσιαστικά το μοτίβο του δέντρου με το φίδι που συναντάται αφενός στη ζωφόρο του βάθρου του λέοντα, το οποίο ήταν στην κορυφή του τύμβου, και σε στήλη που βρέθηκε εκτός του ταφικού μνημείου και υπήρχε στο δάπεδο του νεκρικού θαλάμου.

Το ζωγράφισμα συνδέεται με τη μεταλλαγή της χρήσης του χώρου, που γίνεται μετά τη ρίψη του γυναικείου σκελετού στην κιβωτιόσχημη θήκη, στην οποία έχουν βρεθεί τεφροδόχος και σκελετικά λείψανα δευτερογενών ταφών... Συναρτάται με τις οικοδομικές επεμβάσεις στον χώρο και, ως φαίνεται, κυριαρχούν παραστάσεις εξευμενισμού προς νεκρούς του μνημείου όσο λειτουργούσε ως ηρώο και επέρχονται κάποιες διαφοροποιήσεις στο ιεροθέσιο.

Δέος στους υστεροκλασικούς

Τι έχει προκύψει από τη μελέτη των στοιχείων και την έρευνα που οδήγησε σε ταυτίσεις και αποδόσεις θραυσμάτων και τμημάτων αρχιτεκτονικών μελών και μαρμάρινων γλυπτών; Εντυπωσιακά είναι τα δεδομένα για το εξωτερικό κέλυφος του πρώτου χώρου του τάφου (με τις Σφίγγες και τη μνημειώδη σκάλα). Καλυπτόταν από δίριχτη στέγη στους αρχαίους χρόνους και είχε μαρμάρινη πρόσοψη δίστυλη εν παραστάσι, η οποία εδραζόταν στη στέψη του περιβόλου και είχε μαρμάρινο περιθύρωμα.

Η πρόσοψη είχε πλάτος έξι μέτρων και ύψος που έφτανε τα εννέα μέτρα, δηλαδή ήταν υψηλότερη κατά ένα μέτρο από την κορυφή της καμάρας του τάφου. Η αρχιτεκτονική μελέτη έδειξε ότι η κυρτότητα του περιβόλου δεν δημιουργούσε πρόβλημα και η πρόσοψη φαινόταν ευθεία, προκαλώντας δέος στο βλέμμα του ανθρώπου της εποχής, στα υστεροκλασικά χρόνια.

«Μιλά» το δίστυλο εν παραστάσι

Σιγά-σιγά η ανασκαφική ομάδα, με επικεφαλής την κυρία Περιστέρη, ξετυλίγει το κουβάρι. Τον περασμένο Μάρτιο έγινε γνωστό ότι κομμάτι ξυλάνθρακα στην επίχωση του τάφου, εξωτερικά ψηλά δίπλα στην καμάρα, το οποίο εξέτασαν με σύγχρονες μεθόδους οι ειδικοί γεωλόγοι και γεωφυσικοί της ανασκαφικής ομάδας (κ.κ. Γ. Συρίδης, Σ. Παυλίδης, Α. Χατζηπέτρος, Γρ. Τσόκας) χρονολογεί την κατασκευή στο δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα. Οπως εξηγεί ο κ. Λεφαντζής, αφορά τα ίχνη από τις ξύλινες δοκούς και τεγίδες της στέγης του διστύλου εν παραστάσι, σε επαφή με την εξωτερική πλευρά της καμάρας, που μελετώνται ως υλικό.

Αναφορικά με τα μαρμάρινα τμήματα του διστύλου εν παραστάσι, έχουν ταυτιστεί ακρωτήρια από τη στέγη, το ιωνικό γείσο, κομμάτι επιστυλίου, ένα επίκρανο, τμήματα από τις παραστάδες και από το μαρμάρινο περιθύρωμα. Στο αέτωμα υπάρχουν έξεργα γλυπτά και συμφυή με το τύμπανο. Στις ανάγλυφες παραστάσεις του διστύλου εν παραστάσι υπάρχουν μεταξύ άλλων θεοί και θεές, νίκες, νύμφες κ.ά.

Είναι πλούσιο το γλυπτό εναέτιο, ενώ έχουν εντοπιστεί και ημικίονες. Τα μισά έχουν ανασκαφεί από τον ίδιο τον Δημήτρη Λαζαρίδη και τα είχε βρει κοντά στον τάφο 3, νότια του ταφικού μνημείου του Τύμβου Καστά. Είναι χαρακτηριστικό ότι σώζεται μαρμάρινο ιωνικό γείσο το οποίο κόβεται «άδοξα» και το υπόλοιπο είναι άπεργο - όπως λέει ο κ. Λεφαντζής, αυτό γίνεται ακριβώς γιατί από εκεί ξεκινά το χώμα.

Επίσης έχει μελετηθεί ο τρόπος έδρασης των παραστάδων, καθώς, για παράδειγμα, τα γείσα του περιβόλου έχουν εσοχές και τόρμους μολυβδοχόησης για την τοποθέτηση της κρηπίδας του διστύλου εν παραστάσι.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εξωτερικός πρόδομος του τάφου, το δίστυλο εν παραστάσι, εδραζόταν πάνω στον περίβολο, ο οποίος δεν είχε άνοιγμα - η μη ύπαρξη πόρτας στον περίβολο, σύμφωνα με την ανασκαφική ομάδα, είναι δηλωτικό της εποχής κατασκευής του κατά τα υστεροκλασικά χρόνια.

Ο μακεδονικός χαρακτήρας

Κατά τον κ. Λεφαντζή, το ταφικό μνημείο με πολυετή λατρευτική χρήση «έχει τυπικά χαρακτηριστικά λατρευτικού χώρου της εποχής του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα». Παρατηρεί ότι «υπάρχουν συγκριτικά παραδείγματα στη Μικρά Ασία και στη Μέση Ανατολή, αλλά στο μνημείο του Τύμβου Καστά είναι κυρίαρχος ο μακεδονικός χαρακτήρας».

Είναι ενδεικτικό ότι στη μαρμάρινη ανάγλυφη ζωφόρο στη βάση του βάθρου επί του οποίου ήταν ο λέοντας αποτυπώνεται παράσταση χαρακτηριστική μακεδονικής εικονογραφίας με μακεδόνες στρατιώτες, σάρισες, ασπίδες, μακεδονικό κράνος, δέντρο με φίδι τυλιγμένο γύρω του. Κομμάτια αναπαριστούν νεκρική πομπή, ενώ έχει βρεθεί τμήμα μαρμάρου με πόδια αλόγου σε κίνηση.

Επιχειρούνται επίσης ταυτίσεις και αποδόσεις με κομμάτια που παραπέμπουν σε υψηλόβαθμο Μακεδόνα, ο οποίος στο ένα χέρι κρατά φιάλη αναμένοντας σπονδή και στο άλλο χέρι ανεστραμμένο ξίφος, του οποίου η θήκη (ο κολεός) έχει μανιταρόσχημη απόληξη και η λαβή του είναι κυρτή - αυτά, σύμφωνα με ειδικούς, αποτελούν ισχυρά στοιχεία χρονολόγησης.

Παράλληλα, διερευνώνται και συνδέσεις με τον ήρωα-ιππέα που συναντάται στον χώρο της Μακεδονίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η ανασκαφική ομάδα προχωρεί σε συγκρίσεις με την παράσταση του αναθηματικού αναγλύφου από την Πέλλα της εποχής του Κασσάνδρου, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩΙ), όπου ο ήρωας εικονίζεται σε αυτήν ως νεαρός ιππέας ενώ δίπλα του γυναίκα σπένδει.

Το βόρειο τείχος του μνημείου

Μια ρηξικέλευθη πρόταση-μελέτη από τον αρχιτέκτονα της ανασκαφικής ομάδας αφορά το βόρειο τείχος της Αμφίπολης και τον Τύμβο Καστά. Ο κ. Λεφαντζής, πριν από δύο εβδομάδες, σε ανακοίνωσή του σε συνέδριο στη Ρωσία, παρουσίασε στοιχεία βάσει των οποίων κομμάτια πωρόλιθου αφαιρέθηκαν από το βόρειο τείχος της Αμφίπολης και χρησιμοποιήθηκαν ως υλικό για τον περίβολο. Όπως σημείωσε κατά την παρουσίαση, τα κομμάτια που λείπουν από το βόρειο τείχος έχουν περίμετρο 498 μέτρα, όσο ακριβώς είναι και η περίμετρος του Τύμβου Καστά (επάνω σε αυτούς τους πωρόλιθους τοποθετήθηκαν τα κομμάτια του θασίτικου μαρμάρου του περιβόλου). Κατά τον κ. Λεφαντζή, επειδή αφαιρέθηκε το βορειότερο τμήμα του τείχους, μπροστά από τη λίμνη, ήταν χαμηλότερο στο σημείο αυτό και χρειάστηκε να γίνουν επιχώσεις, συμπληρώσεις χωμάτων και επισκευές μετά την αφαίρεση των πώρινων μελών.

Η κατασκευή του τείχους έχει χρονολογηθεί στα 437 π.Χ. (τέλος 5ου π.X.). Όπως όμως επισημαίνει, και οι επισκευές και οι συμπληρώσεις των χωμάτων στο βόρειο τείχος έχουν χρονολογηθεί με νομίσματα και κεραμική στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα από την αρχαιολόγο κυρία Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη.

Πάντως, για πολλούς είναι γαργαλιστική λεπτομέρεια - αφήνει τη φαντασία να ίπταται - το βιαστικό, κατά τα φαινόμενα, γκρέμισμα του βόρειου τείχους και το ερώτημα για ποιον θα γκρέμιζαν τείχη. Πόσω μάλλον όταν οι πωρόλιθοι που αφαιρέθηκαν χρησιμοποιήθηκαν, κατά την εκδοχή του αρχιτέκτονα της ανασκαφής, για να φτιαχτεί ο περίβολος του Τύμβου Καστά, ο οποίος «έκλεισε» μέσα του το ηρώο προς τιμήν, κατά την ανασκαφική ομάδα, τουλάχιστον στην πρώτη φάση ενός σημαντικού άνδρα στρατηγού - άλλο αν στην πορεία φαίνεται να εμπλέκεται στο μνημείο μια γυναίκα...

Από τον Τύμβο Καστά

Μάρμαρα σε μουσεία του εξωτερικού

Ύστερα από έρευνα, ο κ. Μιχάλης Λεφαντζής, ειδικός στις ταυτίσεις και στέλεχος στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με τον αρχαιολόγο και ιστορικό της τέχνης κ. Αντόνιο Κόρσο, υπό την επίβλεψη της αρχαιολόγου κυρίας Κατερίνας Περιστέρη, εντόπισε και ταύτισε 17 αρχιτεκτονικά μέλη και μαρμάρινα γλυπτά από το δίστυλο εν παραστάσι.

Τα περισσότερα βρέθηκαν διάσπαρτα μαζί με μάρμαρα από τον λέοντα και το βάθρο του, νότια του τάφου του Τύμβου της Αμφίπολης, στην ευρύτερη περιοχή του Στρυμόνα αλλά και ως τη λίμνη Κερκίνη. Κάποια είχαν εντοπιστεί από τον αείμνηστο αρχαιολόγο Δημήτρη Λαζαρίδη και βρίσκονται σε ελληνικά μουσεία (Αμφίπολης, Καβάλας). Μάλιστα, πέντε εξ αυτών εντοπίστηκαν στο Λούβρο και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης στην Τουρκία, όπου βρίσκονται εδώ και κοντά δύο αιώνες, ενώ δύο γλυπτά βρέθηκαν στο Μουσείο Γκετί (είχαν πουληθεί από ιδιώτη).

Τα μάρμαρα των αρχαίων κατασκευών που υπήρχαν επάνω στον Τύμβο είχαν διασπαρεί μετά την αποξήλωσή του, η οποία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ανασκαφικής ομάδας, πραγματοποιήθηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και ήταν μια οργανωμένη και συστηματική εργασία-λεηλασία. Ετσι, στο διάβα του χρόνου βρέθηκαν μαρμάρινα τμήματα αρχαιοτήτων από εκεί σε περιοχές γύρω από την Αμφίπολη, χωρίς να είναι γνωστή η ακριβής προέλευση, και πολλά κατέληξαν σε συλλογές του εξωτερικού.

Μαρμάρινα μέλη από το βάθρο του λέοντα είχαν... παράλληλη πορεία με το δίστυλο εν παραστάσι. Σύμφωνα με την ανασκαφική ομάδα, επί του συνόλου των ευρεθέντων 12 μελών της μαρμάρινης ζωφόρου που περιέτρεχε το κατώτερο τμήμα του βάθρου του λέοντα, τα έξι εντοπίστηκαν σε μουσεία του εξωτερικού και ταυτίστηκαν στο μνημείο.

Μάλιστα, οι μελετητές έχουν ανατρέξει στα αρχεία των μουσείων, όπου υπάρχει καταλογογράφηση αναλυτική. Στο Λούβρο είναι όλα πιστοποιημένα, έχουν εγγραφεί το 1880-1890, υπάρχει χρονολόγηση θραυσμάτων, τα περισσότερα έχουν προέλευση την Αμφίπολη και κάποια την περιοχή της Μακεδονίας. Πλήρης καταλογογράφηση υπάρχει και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Δεν είναι άνευ σημασίας η επισήμανση του κ. Λεφαντζή ότι υποδηλώνονται σημαντικά ιστορικά γεγονότα, συμβολικώς, με βάση τους καταλογογράφους και τις αναφορές αυτών που βρήκαν τα μαρμάρινα τμήματα (έξωθεν μαρτυρία). Βεβαίως αυτά είναι στη φάση της διερεύνησης.

Η μελέτη των αρχιτεκτονικών δεδομένων, η έρευνα, με ταυτίσεις και αποδόσεις, ρίχνει φως στην ανασκαφή που συνεχίζει να εκπλήσσει. Πέρα από τη συμβολή της στην ανασύνθεση της ταυτότητας του Τύμβου της Αμφίπολης, ενδεχομένως να μπορεί, εφόσον προχωρήσει σε βάθος η διερεύνηση, να αποτελέσει, κατά τους ανασκαφείς, το έναυσμα κάποτε για την επιστροφή μαρμάρων της Αμφίπολης στον χώρο που συνανήκουν.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ

Η πρώτη αποκάλυψη που έκανε αφορά το γκρέμισμα των τειχών της Αμφίπολης για την κατασκευή του πώρινου περιβόλου, ενώ η δεύτερη αποκάλυψη αφορά το μαρμάρινο γλυπτό που ταυτοποιήθηκε και δείχνει τον αφηρωισμένο νεκρό.

Σε ομιλία του στο ΕΡΜΙΤΑΖ της Αγίας Πετρούπολης, ο Μιχάλης Λεφαντζής υποστήριξε ότι οι αρχαίοι Έλληνες γκρέμισαν αιφνιδιαστικά το βόρειο τείχος της Αμφίπολης για να κατασκευάσουν τον περίβολο στο τύμβο Καστά όπως και τη βάση του λέοντα.

Σύμφωνα με τα όσα παρουσίασε, οι πωρόλιθοι που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του περιβόλου είναι ίδιοι με αυτούς των τειχών της Αμφίπολης. Aφαιρέθηκαν κατά μήκος 183, 270 και 45 μέτρα αντίστοιχα από σημείο που βρίσκεται κοντά στο Βυζαντινό πύργο πλησίον στο χώρο όπου διοργανώνονται σήμερα οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ της Αμφίπολης. Βάσει κλίμακας πρόκειται για την ίδια ποσότητα πώρινων πωρόλιθων που αφαιρέθηκαν με αυτούς που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του περιβόλου. Η σημαντική διαπίστωση όμως που προκύπτει, έχει να κάνει με τη χρονολόγηση των τειχών και κατ επέκταση με την χρονολόγηση της κατασκευής του περιβόλου. Η αρχαιολόγος Χάιδω Κουκούλη πρώην προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Σερρών, χρονολόγησε με νομίσματα τις επισκευές που έκαναν οι αρχαίοι Μακεδόνες στα σημεία του Βόρειου τείχους απ όπου αποψιλώθηκαν οι πωρόλιθοι. Η χρονολόγηση αυτή είναι στο τελευταίο τέταρτο του 4ου πχ αιώνα. Αυτό το στοιχείο από μόνο του διαψεύδει μετά από χρόνια πρώτα την ίδια την αρχαιολόγο και στη συνέχεια την Τζένη Βελένη και την Αγγελική Κοταρίδη για τα όσα υποστήριξαν, το Μάρτιο του 2016, στο ΑΕΜΘ, περί ρωμαϊκής δημιουργικότητας του ταφικού συγκροτήματος στον Καστά.

Ο Μιχάλης Λεφαντζής ξεκίνησε την ομιλία του στο ΕΡΜΙΤΑΖ παρουσιάζοντας τον έργο του στην Ακρόπολη και μέσα από μια διαδρομή οκτώ χρόνων εξήγησε την πορεία του έως την Αμφίπολη. Έκανε εκτενή αναφορά στον πρωτεργάτη των ανασκαφών Δημήτρη Λαζαρίδη και στην αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρη.

ΠΗΓΗ: CNN Greece

Ζωηρεύει ο επιστημονικός διάλογος για το μνημείο στον λόφο Καστά με επίκεντρο νέα ανάγλυφα ευρήματα, όπου εικάζεται ότι παριστάνεται ο Μέγας Αλέξανδρος

Πολλά νέα στοιχεία στην παρουσίαση του ανασκαφικού έργου στον λόφο Καστά, όπως το ανάγλυφο με τον στρατιωτικό που προΐσταται πομπής στρατιωτών, τον οποίο ταυτίζουν με το πρόσωπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ξεκινά η νέα μάχη της Αμφίπολης ή, αλλιώς, ένας διαφορετικός κύκλος αμφισβητήσεων ως προς τα συμπεράσματα των μελετητών που περιγράφουν στοιχεία της «ταυτότητας» του μνημείου στον Τύμβο Καστά. Αυτή τη φορά ο επιστημονικός διάλογος ζωηρεύει πάλι, με αρχαιολόγους οι οποίοι δεν έχουν πειστεί για τις συσχετίσεις των νέων αναγλύφων με το ταφικό μνημείο και με το βάθρο του λέοντα.

Φωτιές έχουν ανάψει στην επιστημονική κοινότητα και οι υποθέσεις των μελετητών για τις παραστάσεις τις οποίες οι ανασκαφείς συνδέουν όχι απλώς με τον Ηφαιστίωνα αλλά και με τον Μέγα Αλέξανδρο τόσο τυπολογικά όσο και με βάση στοιχεία της τεχνοτροπίας τους. Αντιθέτως, φαίνεται να αποδυναμώνεται πλέον η αμφισβήτηση επί της χρονολόγησης του μνημείου, τουλάχιστον ως προς την όλη κατασκευή μαζί με την καμάρα - η επιχειρηματολογία περί ρωμαϊκού μνημείου φαίνεται ότι καταρρέει. Τα αρχαιολογικά δεδομένα ως προς τη χρονολόγηση στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. είναι πλέον «δεμένα», με την πρώτη ραδιοχρονολόγηση - πραγματοποιήθηκε από την ομάδα των γεωλογικών και γεωφυσικών ερευνών του ΑΠΘ - δείγματος ξυλάνθρακα (αποκαΐδι) που είχε χρησιμοποιηθεί, σύμφωνα με τους μελετητές, κατά τη διάρκεια της κατασκευής της θόλου (καμάρας).

Μετά τις επίσημες ανακοινώσεις της ανασκαφικής ομάδας, με επικεφαλής την κυρία Κατερίνα Περιστέρη, στην 29η Αρχαιολογική Συνάντηση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), αν μη τι άλλο αξίζει να ξεδιπλωθεί με επιστημονικό ήθος και ύφος η αντιπαράθεση ιδεών και απόψεων - τι πιο δημιουργικό άλλωστε.

Συσχετίσεις

Νέα ανάγλυφα βρέθηκαν πλησίον του ταφικού μνημείου, περίπου 120 μέτρα δυτικά του. Η κυρία Γεωργία Κοκκορού-Αλευρά, ομότιμη καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δεν πείθεται από τις υποθέσεις εργασίας των μελετητών οι οποίοι έχουν συσχετίσει τα ανάγλυφα αυτά με το βάθρο του λέοντα, και μάλιστα αποδίδουν στο πρόσωπο του Μ. Αλέξανδρου μια απεικόνιση άνδρα στρατιωτικού. «Δεν είναι βέβαιη ούτε η συσχέτιση των αναγλύφων με το βάθρο του λέοντα ούτε και οι ταυτίσεις των προσώπων», τονίζει μιλώντας στο «Βήμα».

Οσον αφορά το ζήτημα του προσώπου στο οποίο ήταν αφιερωμένο το μνημείο, η κυρία Κοκκορού-Αλευρά κρίνει ότι παραμένει «ένα μεγάλο ερωτηματικό». Όπως παρατηρεί, «περιμένουμε καλύτερη τεκμηρίωση και τη συστηματική δημοσίευση των επιγραφικών στοιχείων».

Ως προς τη χρονολόγηση του μνημείου πάντως σημειώνει ότι «υπάρχουν πλέον περισσότερες ενδείξεις αναφορικά με την κατασκευή του στο τελευταίο τέταρτο του 4ου - αρχές 3ου π.Χ. αιώνα». Παράλληλα χαρακτηρίζει «θετικό στοιχείο» το ότι προχωρούν οι γεωφυσικές, γεωλογικές και σεισμολογικές έρευνες, οι οποίες «θα δώσουν επιπλέον στοιχεία και πιο συγκεκριμένες πληροφορίες».

«Τυμβοποίηση»

Τάραξε τα νερά πολλαπλώς η επιστημονική ομάδα των γεωφυσικών και γεωλογικών ερευνών του ΑΠΘ -  συντονιστής ήταν ο καθηγητής κ. Γρηγόρης Τσόκας και συμμετείχαν οι κ.κ. Παναγιώτης Τσούρλος, Γιώργος Βαργεμέζης, Γιώργος Συρίδης, Σπύρος Β. Παυλίδης, Αλέξανδρος Χατζηπέτρος και Ηλίας Φίκος. Πέρα από τη χρονολόγηση του ταφικού μνημείου, προσδιόρισαν, όπως και ο πολιτικός μηχανικός της ανασκαφικής ομάδας κ. Δημήτρης Εγγλέζος, ότι ο λόφος είναι... τυμβοποιημένος, δηλαδή έγιναν τεχνητές επιχώσεις επί φυσικού λόφου.

Ως προς τις χρονολογήσεις, ο κ. Τσόκας επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα»: «Χρονολογήθηκαν δείγματα εδαφών αλλά και καμένου ξύλου με τη μέθοδο του άνθρακα-14 . Κάποια αποκαΐδια, σύγχρονα της κατασκευής της θόλου, ανάγονται στο 315 π.Χ. (±30), δηλαδή δείχνουν στο τελευταίο τέταρτο του 4ου  π.Χ. αιώνα». Μάλιστα ο κ. Τσόκας σημειώνει ότι η χρονολόγηση του ξύλου ταυτίζεται με τη χρονολόγηση της θόλου, με δεδομένο ότι για την κατασκευή οι αρχαίοι έσκαψαν όρυγμα, έδρασαν το ταφικό μνημείο και το ξανασκέπασαν. «Χρησιμοποίησαν την τεχνική της "εκσκαφής και επαναχωμάτωσης"», σημειώνει. Οι έρευνες συνεχίζονται και η ομάδα θα χρονολογήσει και άλλα δείγματα.

Παράλληλα οι γεωφυσικές έρευνες με καινοτόμες τομογραφικές τεχνικές τις οποίες ανέπτυξε το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ, διευθυντής του οποίου είναι ο κ. Τσόκας, κατέδειξαν ότι «υπάρχουν δομές στο εσωτερικό του τύμβου που χρήζουν ανασκαφικής διερεύνησης. Εχουμε επεκτείνει την έρευνα και πέρα από τον τύμβο, στα χωράφια». Οπως σημειώνει ο κ. Τσόκας, τα σημεία ενδιαφέροντος ως προς την ύπαρξη δομών στο εσωτερικό του τύμβου είναι κοντά στο μνημείο το οποίο έχει αποκαλυφθεί με τη μεγάλη καμάρα των 24 μέτρων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κ. Ευάγγελος Καμπούρογλου, γεωλόγος του ΥΠΠΟΑ ο οποίος συνεργάστηκε με την κυρία Περιστέρη για ορισμένο χρονικό διάστημα στις ανασκαφές και αποχώρησε, ανακοίνωσε μεταξύ άλλων ότι στο εσωτερικό του ταφικού μνημείου οι επιχώσεις, με βάση δείγματα που είχε συλλέξει, χρονολογούνται στο 70 π.Χ.

Η εκτίμηση του ειδικού στη γλυπτική που παρουσιάστηκε στο συνέδριο

Ο Αλέξανδρος σε νεκρική πομπή για τον Ηφαιστίωνα

Η αναφορά που έχει προκαλέσει αμφισβητήσεις αφορά την εκτίμηση του ειδικού στη γλυπτική κ. Αντόνιο Κόρσο ότι ο άνδρας που οδηγεί την πορεία των στρατιωτών σε ανάγλυφο με στρατιωτική μακεδονική εικονογραφία - αποκαλύφθηκε πρόσφατα και, σύμφωνα με τους ανασκαφείς, ήταν στο βάθρο του λεόντα - αποτυπώνει πορτρέτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Υπήρξαν επίσης αρχαιολόγοι κατά την παρουσίαση οι οποίοι προσδιόρισαν ως αναθηματική στήλη το ανάγλυφο.

Όπως επισημαίνει ο κ. Κόρσο μιλώντας στο «Βήμα», τόσο το μέγεθος του αναγλύφου (είναι πολύ μεγάλο) όσο και η ποιότητά του (υψηλή) αποκλείουν το ενδεχόμενο να είναι απλή αναθηματική στήλη. Επίσης, τονίζει ότι το ανάγλυφο αναπαριστά νεκρική πομπή στρατιωτών για τον Ηφαιστίωνα. Μάλιστα θεωρεί ότι ένα θραύσμα ανάγλυφου κεφαλιού που υπάρχει στο Λούβρο - προέρχεται από την Αμφίπολη, εξηγεί - κρίνει ότι είναι τμήμα του αναγλύφου που βρέθηκε κοντά στο μνημείο Καστά και ότι μοιάζει πολύ με το κεφάλι του νεαρού άνδρα που υπάρχει στη στήλη η οποία βρίσκεται στο μουσείο της Θεσσαλονίκης και έχει την επιγραφή ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩΙ... Επιμένει επιπλέον στην ταύτιση του στρατιωτικού που προΐσταται της πομπής με το πρόσωπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο ανάγλυφο το οποίο απεικονίζει, κατά τους ανασκαφείς, μακεδόνες στρατιώτες, σάρισες, ασπίδες, μακεδονικό κράνος.

Σύμφωνα με τον υπεύθυνο αρχιτέκτονα της ανασκαφής κ. Μιχάλη Λεφαντζή, η κατασκευή του μνημείου είναι ενιαία με την καμάρα και τοποθετείται τον 4ο π.Χ. αιώνα. Όπως εξηγεί στο «Βήμα», κατασκευάστηκε πρώτα η κιβωτιόσχημη θήκη και στη συνέχεια η υπόλοιπη κατασκευή. Σε δεύτερη οικοδομική φάση μπήκε η μακεδονική θύρα. Τότε το υπέρθυρο έγινε κατώφλι από τη μέσα πλευρά, το οποίο σώζει το ιωνικό κυμάτιο που είχε και ετέθη η μαρμάρινη οροφή. Το επιστύλιο διαμορφώθηκε κατά την κατασκευή της θύρας για λόγους καλύτερης αντιστήριξης του θυραίου τοίχου. Μετ' επιτάσεως λέει ότι όλα έχουν μελετηθεί και περιγραφεί με ακρίβεια και γι' αυτό δεν χωρούν εύκολες κρίσεις...

ΠΗΓΗ

Ανακοινώσεις σε συνέδριο με αναφορές σε Ηφαιστίωνα, στήλη με φίδι, μαρμάρινη ζωφόρο με μακεδόνες στρατιώτες στο βάθρο του λέοντα που εικάζεται ότι οδηγεί ο Μ. Αλέξανδρος

Η παράσταση του ανδρός που που οδηγεί την πορεία των στρατιωτών αποτυπώνει κατά την εκτίμηση του ειδικού στη γλυπτική κ. Αντόνιο Κόρσο πορτρέτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν την επικεφαλής της ανασκαφής στον Τύμβο Καστά κυρία Κατερίνα Περιστέρη, ως προς τη χρονολόγηση του μνημείου στον 4ο π.Χ. αιώνα, έφερε στο φως η ομάδα των επιστημόνων του ΑΠΘ υπό τον καθηγητή κ. Γρηγόρη Τσόκα. Αυτά μεταξύ άλλων είναι εκ των νέων στοιχείων που περιλαμβάνουν οι επιστημονικές ανακοινώσεις της ανασκαφικής ομάδας με επικεφαλής την αρχαιολόγο κυρία Περιστέρη, στο πλαίσιο της 29ης Αρχαιολογικής Συνάντησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Κομμάτι ξυλάνθρακα στην επίχωση του τάφου, εξωτερικά ψηλά δίπλα στη θολωτή στέγη, το οποίο εξέτασαν με τη μέθοδο του άνθρακα 14 οι επιστήμονες Γ. Συρίδης, Σ. Παυλίδης, Α. Χατζηπέτρος, Γρ. Τσόκας, χρονολογεί την κατασκευή στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα!

Πέρα από τη χρονολόγηση είναι ενδιαφέρον ότι βρέθηκαν και μαρμάρινα μέλη από ζωοφόρο του βάθρου του Λέοντος που εντοπίστηκαν σε κοντινό σημείο στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης και συγκεκριμένα περί τα 120 μέτρα μακριά από τον περίβολο του τύμβου και  εκτός του ταφικού μνημείου, εν μέσω έκτασης με εκατοντάδες ταφές. Στο ένα θραύσμα είναι εμφανής η ανάγλυφη παράσταση πολεμιστή με κράνος, ασπίδα και υπερμέγεθες δόρυ ενώ διακρίνονται η κεφαλή ενός αλόγου, ένα φίδι που σκαρφαλώνει σε δέντρο. Σύμφωνα με υποθέσεις της ανασκαφικής ομάδας, ενδεχομένως να ήταν τοποθετημένο στον χώρο όπου βρισκόταν η κιβωτιόσχημη θήκη. Το εύρημα δεν ήταν έως σήμερα γνωστό.

Επίσης, σύμφωνα με τον υπεύθυνο αρχιτέκτονα της ανασκαφής κ. Μιχάλη Λεφαντζή, υπήρχε μαρμάρινη ανάγλυφη ζωφόρος στη βάση του βάθρου, επί του οποίου ήταν ο λέοντας στην κορυφή του τύμβου. Σε αυτή αποτυπωνόταν παράσταση χαρακτηριστική μακεδονικής εικονογραφίας με μακεδόνες στρατιώτες, σάρισες, ασπίδες, μακεδονικό κράνος. Το σωζόμενο ανάγλυφο θραύσμα έχει ύψος 1,60 μ. και εκτιμάται ότι έφθανε συνολικά τα 2,70 μ. 

Σύμφωνα με τον κ. Κόρσο, η μορφή του πολεμιστή που οδηγεί την πορεία των στρατιωτών«μια αρχετυπική ιδέα ενός ήρωα φέροντος τον οπλισμό ενός άλλου, όπως ο Πάτροκλος του Αχιλλέα». Συσχετίζει μάλιστα τη  μορφή με κεφαλές που βρίσκονται σε μουσεία του εξωτερικού και την παράσταση της νεκρικής πομπής με αντίγραφό του- ένα «αναθηματικό ανάγλυφο χλαμυδοφόρου νέου  της Πέλλας (βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης) αφιερωμένο, σύμφωνα με την επιγραφή του,  από τον Διογένη στον ήρωα Ηφαιστίωνα.

Τις εικασίες του Κόρσο, αλλά και μέρος των τοποθετήσεων της κας Περιστέρη και των υπόλοιπων εισηγητών αμφισβήτησαν ή ζήτησαν πρόσθετες εξηγήσεις συνάδελφοί τους και μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας που είχαν κατακλύσει το ακροατήριο.

Εκτός άλλων, έγινε αναφορά σε τεφροδόχο (μια λαβή βρέθηκε στην κιβωτιόσχημη θήκη από χάλκινο τεφροδόχο αγγείο) που παραπέμπει σε νεκρό με καύση. Επίσης, στο δάπεδο στον δεύτερο θάλαμο του μνημείου, διαπιστώθηκε ότι υπήρχε ένα «τετράγωνο αποτύπωμα» και σύμφωνα με εκτιμήσεις της ανασκαφικής ομάδας, υπήρχε βάση για άγαλμα μπροστά από τις «καρυάτιδες».

Από την κεραμική, η οποία σύμφωνα με την κυρία Περιστέρη εκτείνεται χρονικά από τον 4ο π.Χ. ως τα ρωμαϊκά χρόνια, προκύπτει ότι γίνονταν τελετές για αφηρωισμό.

Οι ανασκαφείς έχουν κατ' επανάληψιν τονίσει ότι η αποξήλωση του τύμβου από τα μάρμαρα του περιβόλου και του μνημείου έγινε από τους Ρωμαίους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κυρία Περιστέρη σημείωσε ότι έχει βρεθεί και ρωμαϊκή κεραμική, έως τον 3ο μ.Χ. αιώνα.

Πάντως, το εύρημα με τη στήλη που έχει παράσταση με φίδι ενισχύει την ερμηνεία για τελετουργίες (χθόνια λατρεία) στο μνημείο το οποίο, σύμφωνα με την επικεφαλής των ανασκαφών στον τύμβο της Αμφίπολης κυρία Περιστέρη, κατασκευάστηκε, τουλάχιστον αρχικά, ως ηρώον προς τιμήν του αφηρωισμένου Ηφαιστίωνα το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα. Επίσης, ο αρχιτέκτονας αναφέρθηκε σε τελετουργίες.

Αρχιτεκτονικά και οικοδομικά χαρακτηριστικά

Σημαντικά στοιχεία για τα αρχιτεκτονικά και οικοδομικά χαρακτηριστικά στην εξέλιξη του μνημειακού συνόλου τύμβου Καστά Αμφίπολης έδωσε ο κ. Λεφαντζής, ενώ εντυπωσιακές ήταν οι αναλύσεις του κ. Κόρσο για τη γλυπτική με επίκεντρο τη μελέτη διάσπαρτων μαρμάρινων αναγλύφων από την ευρύτερη περιοχή του τύμβου Καστά Αμφίπολης.

Κατά τους ανασκαφείς, με αφορμή τον θάνατο του Ηφαιστίωνα κατασκευάστηκε το μνημείο με την κιβωτιόσχημη θήκη. Ο περίβολος ενοποίησε το σύνολο του χώρου, ο οποίος είχε την ιερότητα προγενέστερων ηρωικών ταφών, και γίνεται η επιστέγαση -και με τον λέοντα στην κορυφή- της νέας λατρείας του αφηρωισμένου στρατηγού.

Σφίγγες, κόρες («καρυάτιδες») και βοτσαλωτό ψηφιδωτό με την «αρπαγή της Περσεφόνης» τοποθετούν χρονικά στην ίδια πρώτη φάση που χτίζεται το μνημείο, δηλαδή μαζί με την καμάρα. Είναι αξιοσημείωτο ότι, σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, το τεμάχιο του μαρμάρου που ξεχονδρίστηκε για την κατασκευή των «καρυατίδων» έχει συσχετισθεί με το μάρμαρο που ξεχονδρίστηκε για την κατασκευή του γλυπτού του λέοντος.

Σε επόμενη οικοδομική φάση μπαίνει η θύρα και η γραπτή ζωφόρος, η οποία βρίσκεται ψηλά στους τοίχους του χώρου με το ψηφιδωτό.

Στην δική του παρουσίαση, ο κ. Δημήτρης Εγγλέζος ανέφερε ότι, όπως δείχνουν οι ειδικές μετρήσεις και οι υπολογισμοί που έχει κάνει, οι φθορές που εμφανίζει το βάθρο του Λέοντα της Αμφίπολης, είναι συμβατές με το συνολικό βάρος του αγάλματος. Ο κ. Εγγλέζος τόνισε ότι βάσει των αντικειμενικών δεδομένων και μόνο, ένα βαρύτερο άγαλμα από τον Λέοντα θα προξενούσε άλλου τύπου βλάβη στο βάθρο, όπως και ένα ελαφρύτερο. Ως πολιτικός μηχανικός, με μεγάλη εμπειρία σε αρχαιολογικά έργα, ο κ. Δημήτρης Εγγλέζος αποφεύγει να καταθέσει το τελικό συμπέρασμα -έστω και εάν μοιάζει πασιφανές. Ότι δηλαδή ο Λέων και το βάθρο του συνέθεταν ένα ενιαίο σύνολο και όλο μαζί βρισκόταν στην κορυφή του Τύμβου της Αμφίπολης.

Οι τοποθετήσεις της κας Κ.Περιστέρη

Στις 12.30 το μεσημέρι της Παρασκευής 04.03.2016, ξεκίνησε τη διάλεξή της η κυρία Περιστέρη μπροστά στο επιστημονικό κοινό. Συσχέτισε τα μορφολογικά και στιλιστικά χαρακτηριστικά των γλυπτών (σφίγγες, καρυάτιδες) και της ψηφιδωτής παράστασης με ανάλογα ευρήματα της ίδιας περιόδου από διάφορες άλλες αρχαιολογικές ελληνικές θέσεις. Παρουσίασε την αναπαράσταση ζωφόρου από το εσωτερικό του μνημείου(σχεδιασμένη από τον Μ. Λεφαντζή) με σκηνές μυθολογίας γύρω από τον εφηρωισμένο νεκρό. Τα  κεραμικά - θραύσματα από αρυτήρες, μελαβαφή αγγεία, οξυπύθμενους αμφορείς –από όλους τους χώρους, χρονολογημένα από τον 4ο π.Χ ως τα ρωμαϊκά χρόνια, δείχνουν «τελετές για εφηρωισμό», ενώ μια λαβή από χάλκινο τεφροδόχο αγγείο παραπέμπει «σε καύση νεκρού» και σε χρήση χώρου «ως ηρώο από ιέρεια χρησμοδοτούσα».  Για τα ίχνη σκελετικού υλικού που εντοπίστηκαν (δυο ανδρών, μιας γυναίκας, ενός ενήλικου άνδρα, και ελάχιστα οστά παιδιού) δεν υπάρχει σαφής εικόνα των ερευνητών ανθρωπολόγων. «Η αναμόχλευση, η διαταραχή και η καταστροφή ήταν τόσο μεγάλη που δυσκολεύει τη μελέτη», διευκρίνιζε, στις ερωτήσεις της Αγγελικής Κοτταρίδη για τον ακριβή εντοπισμό οστών και κεραμικής στη στρωματογραφία. Όσο για τη χρονολόγηση του μνημείου εμμένει στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ αιώνα, στην επιχωμάτωση για την προστασία του από επιδρομές κατά τον 2ο π.Χ και στη μεταγενέστερη σύλησή του που είχε ως αποτέλεσμα και την μεγάλη καταστροφή του.

Τις υποθέσεις της ανέτρεψε ωστόσο για δεύτερη χρονιά στο ίδιο συνέδριο ο διευθυντής αρχαιολογικών έργων της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας κ Ευάγγελος Καμπούρογλου. «Τα αποτελέσματα αναλύσεων αποδεικνύουν πλέον μετά βεβαιότητας ότι ο λόφος Καστά ήταν φυσικός και όχι τεχνητός-τούμπα.  Χρονολογούν την επιχωμάτωση στα 70 π.Χ. αφού είχαν προηγηθεί τουλάχιστον δυο συλήσεις ενώ δείχνουν ότι το άνοιγμα δεν ήταν αποτέλεσμα τυμβωρυχίας άλλα αποκόλληση εδάφους ενδεχομένως από σεισμό».

Στις επιγραφές με τη χαραγμένη λέξη «ΠΑΡΕΛΑΒΟΝ», το σύμπλεγμα  «Ηφαιστίωνος» και την υπογραφή ΑΝΤ, αναφέρθηκε ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής Μιχάλης Λεφαντζής. «Σημαίνει παραλαβή οικοδομικού υλικού πριν την τελική διαμόρφωση του περιβόλου από τον Αντίγονο για την ανέγερση μνημείου προς τιμήν του Ηφαιστίωνος» υποστήριξε, απαντώντας στις τοποθετήσεις αρχαιολόγων(Πολυξένη Αδάμ Βελένη) που εκτιμούν ότι δείχνουν μεταγενέστερες.

Οι «συσχετισμοί συσκοτίζουν παρά διαφωτίζουν», σχολίαζαν αρχαιολόγοι. «Οι ερμηνείες κάνουν κακό και αποπροσανατολίζουν τη σκέψη των ερευνητών από τα πραγματικά δεδομένα. Το ανάγλυφο και ο συσχετισμός του με το λιοντάρι είναι μια υπόθεση εργασίας. Η μορφή δεν μπορεί να έχει σχέση με τον Αλέξανδρο. Δεν είναι παρά ένας παις!», παρατήρησε η  αρχαιολόγος Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη. Την παράταση της συζήτησης αναγκάστηκε να διακόψει η πρόεδρος της συνεδρίας Μαρία Λιλιμπάκη–Ακαμάτη, «εδώ είναι Αρχαιολογικό Συνέδριο κι όχι ημερίδα για την Αμφίπολη. Η συζήτηση για την ανασκαφή θα διαρκέσει χρόνια», ανέφερε κλείνοντας την πεντάωρη παρουσίαση της Αμφίπολης.

ΠΗΓΗ 1

ΠΗΓΗ 2

ΠΗΓΗ 3

ΠΗΓΗ 4