Μέθοδος διασκόπησης του Τύμβου

Η διερεύνηση ύπαρξης και άλλων ταφικών μνημείων στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης με τη συνδρομή της νέας τεχνολογίας, είναι ένα μεγάλο στοίχημα, καθώς επιτέλους, μπορεί να αποκαλυφθεί η κάτοψη ή το περίγραμμα των όποιων μνημείων «κρύβει» μέσα του ο τύμβος.

Το TheTOC.gr απευθύνθηκε στον κ. Γρηγόρη Τσόκα, καθηγητή και διευθυντή του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης -ένα Εργαστήριο, με πέντε διεθνή βραβεία- ζητώντας απαντήσεις για το «μάτι» που θα «διαβάσει» το χώμα και θα «υποδείξει» στους ανασκαφείς τη νέα τομή.

Το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει ανακοινώσει το Εργαστήριο, το οποίο θα αναλάβει τις γεωφυσικές διασκοπήσεις ωστόσο, όλα δείχνουν ότι ήρθε η ώρα των θετικών επιστημών.

Οι επιστήμονες και η τεχνογνωσία του ΑΠΘ

Ο κ. Τσόκας είναι σαφής: «Συζητήσεις δεν έχουν γίνει. Μόνο η πρόταση του πρύτανη προς το ΥΠΠΟΑ, ο οποίος έθεσε τους επιστήμονες και την τεχνογνωσία του Α.Π.Θ. στη διάθεση του υπουργείου.

Θα ήθελα ωστόσο να διευκρινίσω ότι δεν υπάρχει άλλο Εργαστήριο που να προτείνει μεθοδολογία το ίδιο -μία μεθοδολογία μάλιστα που έχει γίνει παγκόσμια πρακτική.

Δεν είμαστε απλώς ένα Εργαστήριο, το οποίο μεταφέρει μία κάποια τεχνική στη λογική ‘είδαμε να το εφαρμόζουν οι ξένοι, το κάνουμε κι εμείς’. Στη δική μας περίπτωση, είμαστε οι ίδιοι, οι οποίοι αναπτύξαμε τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Υπάρχει διαφορά…»

Μετρήσεις εξωτερικά ή μέσα από το μνημείο;

Η περίφημη διασκόπηση, η «ακτινογραφία» του τύμβου θα γίνει εξωτερικά, από τον ταφικό

«Μόνο υποθέσεις μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή» λέει ο κ. Τσόκας και εξηγεί: «Οι μετρήσεις μπορεί να γίνουν εξωτερικά, μπορεί εσωτερικά, μπορεί να προκύψουν εμπόδια που να μην επιτρέψουν τη μέτρηση. Δεν έχω εικόνα του τύμβου. Γνωρίζω ό,τι όλοι. Μόνο από τα ΜΜΕ...»

Μπορεί να προκύψουν εμπόδια

Τι σημαίνει «μπορεί να προκύψουν εμπόδια»; Τι θα μπορούσε να εμποδίσει την απεικόνιση του εσωτερικού του τύμβου; Ο κ. Τσόκας μιλά με παραδείγματα: «Ζητήθηκε χαρτογράφηση του πολεοδομικού ιστού μίας πόλης σε βάθος 10 μέτρων. Αναφέρομαι στην αρχαία Τρίκκη, στα Τρίκαλα, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται σε βάθος 10 μέτρων εξαιτίας επιχώσεων παραποτάμου του Πηνειού. Η απάντηση ήταν αρνητική. Δεν ήταν δυνατόν να γίνει μέτρηση.

Σε άλλη περίπτωση δοκίμασα, θεωρώντας ότι μπορεί να γίνει διασκόπηση, αλλά τελικά οι αρχαιότητες δεν διαχωρίζονταν σε τίποτα ως προς τις φυσικές ιδιότητες τους με το περιβάλλον. Οι εικόνες μου ήταν «λευκές», δεν έβρισκα τίποτα.

Είναι σαν να κάνετε μία ακτινογραφία στο ανθρώπινο σώμα και ξαφνικά να βρίσκετε ότι η πυκνότητα των οστών είναι ίδια με της μυικής μάζας.

Βεβαίως, αυτές είναι περιπτώσεις ακραίες. Αλλά κατά καιρούς έχουμε αντιμετωπίσει διάφορα. Κάποια ακούγονται μικρά και δευτερεύοντα και ίσως είναι, όπως να μην έχουμε χώρο να απλώσουμε τα καλώδια.

Το «εμπόδιο» μπορεί να είναι ένας λόγος απίστευτα πολύπλοκος επιστημονικά, τόσο ώστε να προσπαθείς επί μέρες να εντοπίσεις το πρόβλημα ή, να είναι κάτι πάρα πολύ απλό, που όμως καταλήγει στο ίδιο, να κάνει τις συνθήκες απαγορευτικές».

Το «μάτι» που διαπερνά το πέτρωμα

Η διασκόπηση θα «διαπεράσει» το φυσικό πέτρωμα του λόφου και θα δείξει εάν υπάρχουν περισσότερες ταφές;

«Δεν θα διαπεράσει το πέτρωμα, είναι λάθος να το λέμε με αυτόν τον τρόπο», λέει ο κ. Τσόκας. «Η μέθοδος θα απεικονίσει το εσωτερικό του γεωλογικού σχηματισμού που αποτελεί το γέμισμα του τύμβου. Όταν λέμε «πέτρωμα», το μυαλό πάει στον φυσικό βράχο. Ο φυσικός βράχος δεν είναι δυνατόν να έχει κάτι μέσα. Είναι το σημείο, όπου σταματάμε που ξέρουμε ότι δεν υπάρχει ανθρώπινη παρέμβαση. Οπότε αποφεύγουμε τον όρο «βράχος», χρησιμοποιούμε τον όρο «υλικό».

Η διαδικασία

Ποια είναι η διαδικασία; «Πρόκειται για μία σειρά μεθόδων, κατά την εφαρμογή των οποίων χρησιμοποιούνται διάφορα μηχανήματα. Υπάρχει ένα συνεργείο αποτελούμενο από επιστήμονες του Εργαστηρίου –ο αριθμός ποικίλλει, μπορεί να είναι από 3 έως 5 άτομα. Τη στιγμή της μέτρησης γίνεται ο έλεγχος ποιότητας, δηλαδή ελέγχουμε ότι μετράμε σωστά και όχι σφαλματικά. Στο τέλος κάθε ημέρας, κάνουμε μία πρώτη επεξεργασία οπότε και έχουμε μία εικόνα σε αδρές γραμμές. Και ακριβώς επειδή πρόκειται για μία εικόνα σε αδρές γραμμές, δεν κινδυνεύουμε την ερμηνεία της.

Στη συνέχεια τα δεδομένα επεξεργάζονται στις εγκαταστάσεις του Α.Π.Θ., που σημαίνει ότι απαιτείται κάποιος χρόνος, όχι ιδιαίτερα μεγάλος, μέχρι να δώσουμε τα αποτελέσματα».

Πότε θα ξέρουν οι ανασκαφείς

Εάν ανατεθεί η έρευνα στο Εργαστήριο Γεωφυσικής του Α.Π.Θ. σε πόσο χρόνο θα δοθούν τα συμπεράσματα των μετρήσεων; Ο κ. Τσόκας απαντά: «Σε δεκαπέντε, ίσως είκοσι ημέρες. Εξαρτάται από τις συνθήκες, από τη δυσκολία».

Η πρώτη διασκόπηση στην Αμφίπολη

Η διασκόπηση του καθηγητή κ. Παπαμαρινόπουλου, το 1998, στον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη, σας είναι γνωστή; Η τότε προϊσταμένη της ΚΗ Εφορείας Αρχαιοτήτων, κ. Χάιδω Κουκούλη είχε δηλώσει σε συνέντευξη της στο TheTOC.gr ότι τα αποτελέσματα «δεν ήταν τόσο σαφή ώστε να δικαιολογήσουν μία απόφαση του τύπου «εδώ και τώρα αρχίζουμε την ανασκαφή». 

Έχετε εικόνα της πρώτης εκείνης έρευνας; Ο κ. Τσόκας απαντά:

«Όταν άρχισα το 1981, να εφαρμόζω τις μεθόδους αυτές στην Ελλάδα, ταυτόχρονα άρχισε τις εφαρμογές και ο συνάδελφος Σταύρος Παπαμαρινόπουλος από το Πανεπιστήμιο Πατρών. Έτυχε να επιστρέψουμε και οι δύο από την Αγγλία, την ίδια εποχή.

Ο Παπαμαρινόπουλος έκανε την πρώτη έρευνα στην Αμφίπολη και από σύμπτωση τα δεδομένα της ήταν σε γνώση μου από την αρχή, καθώς όχι μόνο, έχω κρίνει -ήμουν στην επταμελή επιτροπή- τη διατριβή του Λάζαρου Πολυμενάκου, στο πλαίσιο της οποίας έγινε η εργασία, αλλά και αξιολόγησα την εργασία όταν δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Archaeological Prospection (μου εστάλη από τη διεύθυνση του εντύπου, για αξιολόγηση).

Ήταν ένα πρώτο στάδιο έρευνας σε τύμβους και στηρίχθηκε σε προγενέστερη δική μου έρευνα, του 1995, στο Μεσιανό Πέλλας, όπου για πρώτη φορά ανακαλύφθηκε τάφος μέσα σε τύμβο με την εφαρμογή γεωφυσικής διασκόπησης στην Ελλάδα. Η εργασία του Πολυμενάκου δημοσιεύθηκε το 2004».

Κόστος μελέτης

Πόσο θα κοστίσει η διασκόπηση; «Εξαρτάται από το μέγεθος της έκτασης την οποία καλούμαστε να διερευνήσουμε» λέει ο κ. Τσόκας. «Όταν αναλαμβάνουμε τέτοιου είδους εργασίες, όπως στην περίπτωση της Αμφίπολης –εάν τελικά, προκύψει- τα χρήματα κατατίθενται στον ειδικό λογαριασμό κονδυλίων Έρευνας του Α.Π.Θ. ο οποίος προορίζεται για ερευνητικές υποδομές.

Τα χρήματα αυτά μπορεί να γίνουν υποτροφίες για μεταπτυχιακούς φοιτητές, μηχανήματα, αναλώσιμα, ή ακόμη και προς όφελος του ίδιου του Εργαστηρίου, συμμετέχοντας για παράδειγμα, σε συνέδριο του εξωτερικού, όπου και θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα της έρευνας.

Και βέβαια, να καλυφθούν οι ανάγκες της ίδιας της έρευνας. Δηλαδή, εάν η έρευνα είναι στην Πελοπόννησο -όπως έχει γίνει κατά το παρελθόν- να καλυφθούν τα έξοδα μετάβασης και διαμονής της ομάδας».

Με τον Ανδρόνικο στη Βεργίνα

«Έκανα την πρώτη διασκόπηση στη Βεργίνα, στο Ιερό της Εύκλειας, το 1981. Ξεκίνησα θητεύοντας πλάι στον Μανόλη Ανδρόνικο.

Η μέθοδος που χρησιμοποίησα τότε είναι μία από τις μεθόδους του Εργαστηρίου, απλά τότε ήταν σε πρωτόλειο στάδιο. Ο Ανδρόνικος ζήτησε να ερευνήσω το υπέδαφος σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Στην πορεία αποκαλύφθηκε ότι το σημείο εκείνο «έκρυβε» το Ιερό της Εύκλειας».

Περισσότερο περήφανος για…

Μετά από εξερεύνηση σε περίπου 300 αρχαιολογικές θέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ποιά «στιγμή» σας κάνει περισσότερο υπερήφανο; ρωτά το TheTOC.gr τον κ. Τσόκα. «Η αποκάλυψη της αρχαίας Ευρωπού, σημαντικής πόλης των αρχαίων Μακεδόνων, στο Κιλκίς.

Συνεργάστηκα με την αρχαιολόγο κ. Θωμαή Σαββοπούλου, το 1988 και η έρευνα μας αποκάλυψε -με σχήμα, πια- όλο τον πολεοδομικό ιστό της αρχαίας πόλης.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ήταν τόσο μεγάλη η Ευρωπός, ώστε κάποια στιγμή όταν ο βασιλιάς της Θράκης, Σιτάλκης έκανε επιδρομή στις πόλεις κατά μήκος του Αξιού, έφτασε και στα τείχη της Ευρωπού. Αλλά, ήταν τόσο μεγάλα τα τείχη που δεν αποτόλμησε πολιορκία, έφυγε. Την ισχύ της πόλης μαρτυρεί και η διάδοση του ονόματος της σε όλη την οικουμένη από τα στρατεύματα του Αλέξανδρου. Υπάρχει Ευρωπός στη Συρία, ακόμη και μέσα στο Ιράν…»

της Ειρήνης Ορφανίδου

 ΠΗΓΗ