Π.Βαλαβάνης: Ο τύμβος Καστά έγινε για τον τάφο που βρέθηκε
Η ταφή και η καύση, οι αφηρωισμένοι νεκροί
Tί θα σημάνει η ύπαρξη και άλλων τάφων στον τύμβο Καστά
Ο καθ. Κλασικής Αρχαιολογίας Π. Βαλαβάνης στο TheTOC.gr
της Ειρήνης Ορφανίδου
Υποθέσεις εργασίας για τον νεκρό του κιβωτιόσχημου τάφου, όχι όσον αφορά στην ταυτότητα, αλλά στην ταφή αυτή καθαυτή. Για ποιόν λόγο έχουμε ταφή, εφόσον το ταφικό έθιμο των Μακεδόνων ήταν η καύση;
Εάν η γεωφυσική διασκόπηση δείξει και άλλους τάφους μέσα στον τύμβο, θα είναι μεταγενέστεροι. Η τοιχοδομία και το υλικό του περιβόλου είναι ίδια με την τοιχοδομία και το υλικό του τάφου. Για τον τάφο που βρέθηκε έγινε ο τύμβος.
Πόσο θα αλλάξουν τα δεδομένα τις επόμενες μέρες, εάν η γεωφυσική διασκόπηση δείξει από την κάτοψη του τύμβου ότι υπάρχουν και άλλα μνημεία εντός;
Ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Πάνος Βαλαβάνης στο TheTOC.gr.
Ταφικό έθιμο της μακεδονική ελίτ η καύση
«Απαντώντας σε σχέση με το βάθος στο οποίο βρέθηκε ο κιβωτιόσχημος τάφος (1,60 μ. κάτω από το δάπεδο του τρίτου θαλάμου) θεωρώ ότι από τη στιγμή που έχουμε ταφή και όχι καύση, έπρεπε ο νεκρός να καταχωθεί, να ταφεί σε βάθος - για λόγους αυτονόητους, για τη δυσοσμία εξαιτίας της αποσύνθεσης.
Επίσης, η καύση ήταν ταφικό έθιμο, αλλά της μακεδονικής ελίτ». Συνεπώς, έχουμε ενταφιασμό επειδή ο νεκρός δεν ανήκει στη μακεδονική ελίτ; ρωτά το TheTOC.gr τον κ. Βαλαβάνη. «Δεν το πιστεύω» απαντά. «Είναι βεβαίως, μία υπόθεση, ωστόσο δεν μπορούμε να αποκλείσουμε και την προσωπική επιλογή. Να μην ήθελε καύση, αλλά ταφή».
Ελεύθερη επιλογή για καύση ή ταφή
«Το φαινόμενο της επιλογής μεταξύ καύσεως ή ταφής αρχίζει στη Εποχή του Σιδήρου, στον 9ο και τον 8ο αιώνα π.Χ. Μέχρι τότε γνωρίζαμε μόνο τις ταφές (από τους Μυκηναίους), ξαφνικά με την κάθοδο των νέων κατοίκων στον ελλαδικό χώρο, αρχίζει η καύση. Τα νεκροταφεία της εποχής -9ο, 8ο, 7ο αιώνα π.Χ. δηλαδή γεωμετρικά και αρχαϊκά χρόνια- δείχνουν ότι δίνεται η δυνατότητα επιλογής.
Η έρευνα προσπαθεί να κατανοήσει τα κριτήρια με τα οποία επέλεγε κάποιος να ταφεί ή να αποτεφρωθεί. Οι απόψεις διίστανται, αλλά αφορούν πρωιμότερες περιόδους από την εποχή στην οποία ανήκει ο τάφος της Αμφίπολης».
Παράδοση του γένους
«Μία εκδοχή είναι ότι το κριτήριο μπορεί να ήταν η παράδοση του γένους -εάν η φαμίλια, η οικογένεια του νεκρού επέλεγε κατά παράδοση την καύση, ακολουθούσε και ο ίδιος την παράδοση...».
Η καύση ήταν ακριβή
«Άλλη άποψη υποστηρίζει ότι διάλεγαν την ταφή επειδή η καύση ήταν πιο ακριβή. Η καύση απαιτούσε τεράστιες ποσότητες ξυλείας -δεν αποτεφρώνεται εύκολα το ανθρώπινο σώμα.
Στην πολυθρύλητη καύση του Ηφαιστίωνος, σύμφωνα με τον Διόδωρο, η ταφική πυρά έφτανε σε ύψος τα 60 μέτρα. Μπορεί κανείς να φανταστεί την ποσότητα της ξυλείας... Βεβαίως, αυτό ενδεχομένως ήταν συνδεδεμένο με την προσπάθεια του Αλεξάνδρου να τιμήσει τον Ηφαιστίωνα. Πάντως, κατά κανόνα οι ταφικές πυρές είναι μεγάλες...»
Η «μόδα» της εποχής
«Επίσης, έχουμε και περιόδους κατά τις οποίες μία «μόδα» υπερισχύει της άλλης. Όσο κατεβαίνουμε προς την κλασική περίοδο μειώνονται οι ταφές, αυξάνονται οι καύσεις μέχρι τα πρώιμα χρόνια, μετά έχουμε πάλι ταφές κλπ. Δεν είναι τόσο απόλυτα τα δεδομένα όσο νομίζουμε. Στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο, στον Κεραμεικό -το νεκροταφείο της Αθήνας- έχουμε καύσεις και ταφές κοντά κοντά, σε διπλανούς τάφους.
Συνοψίζοντας, πιθανώς και στην περίπτωση του νεκρού της Αμφίπολης, πρόκειται για προσωπική επιλογή. Παρόλο που υπάρχει ένα άλλο ζήτημα προς εξέταση...»
Για τους αφηρωισμένους νεκρούς, καύση
«Το ζήτημα προς εξέταση είναι ότι υπάρχει συσχετισμός της αποτέφρωσης με τον αφηρωισμό. Κάποιον που ήθελαν να τον αφηρωίσουν τον αποτέφρωναν. Είναι ένας παράγοντας που πρέπει να συνυπολογιστεί...»
Ποιοί είναι οι αφηρωισμένοι νεκροί;
Αλήθεια, ποιοί είναι οι αφηρωισμένοι νεκροί; Ο κ. Βαλαβάνης απαντά: «Όλοι οι σπουδαίοι. Ακόμη και λίγο μετά από τα ελληνιστικά χρόνια, έχουμε επιτύμβιες στήλες με τον χαιρετισμό «Χαίρε, Ήρωα». Πρόκειται για συμβολικό αποχαιρετισμό ενός νεκρού ο οποίος θεωρείται ήρωας. Αλλά αυτά συμβαίνουν κυρίως, από τα ελληνιστικά χρόνια και κάτω.
Στα πιο πρώιμα χρόνια, τα σημαντικά πρόσωπα μίας κοινότητας τύγχαναν της αντιμετώπισης του αφηρωισμού με τελετές, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και με αγώνες που διοργανώνονταν στη μνήμη τους».
Το φύλο του σκελετού με «γυμνό» μάτι
«Εάν το σκελετικό υλικό είναι σε καλή κατάσταση, αρχαιολόγοι με εμπειρία εντοπίζουν το φύλο αμέσως. Η σχέση των μηριαίων με τη λεκάνη και το ινιακό οστό (στην οπίσθια επιφάνεια του κρανίου) είναι ενδεικτικά».
Υπάρχουν άλλοι τάφοι στον τύμβο;
Η γεωφυσική διασκόπηση είναι σε εξέλιξη. Πιθανώς, στις επόμενες δέκα ημέρες θα ξέρουμε. «Εάν η γεωφυσική διασκόπηση δείξει και άλλους τάφους μέσα στον τύμβο, θα είναι μεταγενέστεροι» υποστηρίζει ο κ. Βαλαβάνης. «Η τοιχοδομία και το υλικό του περιβόλου είναι ίδια με την τοιχοδομία και το υλικό του τάφου. Για τον τάφο που βρήκαμε έγινε ο τύμβος. Τώρα πια, μπορούμε να το πούμε με σιγουριά».
ΘΕΜΑ: ΠΡΟΣΩΠΑ & ΘΕΣΕΙΣ
.jpg)
